Ramazan Ayının Hatırlattıkları

Faysal Mahmutoğlu 

Hicri takvimin 9. Ayı olan Ramazan’ı diğer aylardan ayıran temel özellik Kur’an’ın bu ayda indirilmiş olmasıdır (Bakara: 185). Hz. Muhammed de risaletle bu ayda görevlendirildi.

Ramazan sözcüğü “temizlenmek ve yanmak” anlamına gelmektedir. Bakara suresinin 183-187. ayetlerinin bu ayın önemine vurgu yapması nedeniyle bu aya “on bir ayın sultanı” unvanı verilmiştir. “Bin aydan daha hayırlı” olan (Kadir: 3) Kadir gecesinin bu ayda olması, bu ayın önemini daha da artırmaktadır.

“Kur’an’ın yeryüzüne indirildiği Ramazan ayı…” (Bakara: 185) ayetiyle Ramazan, Kur’an’da adı zikredilen yegâne aydır.

Ramazan denilince doğal olarak ilk akla gelen oruç tutmaktır.

“Oruç sayılı günler olmak üzere farz kılındı.” (Bakara: 184), “Sizden o bir aylık süreye ulaşanlar o ayı oruç tutsun.” (Bakara: 185)

Oruç, Müslümanlara Hicret’in ikinci senesi Şaban ayında farz kılınmıştır. Ramazan orucu farz olmadan önce Peygamberimizin Medine’de her ay üç gün oruç tuttuğu rivayet edilir.

Oruç, Arapçada ‘savm’dır. Bir şeyden uzak durmak, bir şeye karşı kendini tutmak anlamında kullanılmaktadır.

Oruç, imsak vaktinden iftar vaktine kadar bir amaç uğruna yeme içmeden uzak durmaktır. Buradaki amaç, Allah’a kul olma bilincine varılabilmesi ve kulluğun belirli bir disipline bağlanmasıdır.

Farsçada ‘ruze’, Kürtçede ‘roji’ olarak adlandırılmaktadır. Ramazan ayı dini hayatta olduğu gibi sosyal yaşamda da önemli bir yere sahiptir. Toplumsal yardımlaşma ve dayanışma, bu ayda doruk noktasına ulaşmaktadır. Tarihsel süreç içerisinde Ramazan’a özgü farklı ritüeller geliştirilmiştir. Kuşaktan kuşağa aktarılan bir miras olan bu ritüeller, toplumun ihtiyaçlarına ve yaşam alışkanlıklarına göre değişikliğe uğrar ya da yeniden şekillenir.

Ramazan topu, çift minareli camilere asılan mahyalar, fırınlarda pide kuyrukları, telaşlı iftar ve sahur hazırlıkları, güllaç, sahur davulcusu ve çocukların teravih heyecanı Ramazan’a ayrı bir güzellik katmaktadır.

Ramazan gecelerinde düzenlene eğlenceler Ramazan’a ayrı bir renk katar. Son yıllarda belediyeler tarafından düzenlenen programlar sahicilikten uzak, siyasi şov amaçlı ve Ramazan’ın manevi iklimini yansıtmamaktadır.

Ramazan gelenekleri arasında yer alan hilalin gözlenmesi, yerini gelişen teknolojiye bıraktı. Zimem Defteri, Sadaka Taşları, Diş Kirası ve Semai Kahveleri de geçmişte kalan güzel geleneklerdi.

Ramazan hayatımızda adeta başka bir medeniyet olarak yer almaktadır. Farklı dinsel ve etnik topluluklara karşı gösterilen hoşgörü ve karşılıklı saygı, Ramazan medeniyetini oluşturuyor.

Oruç tutmak sadece Müslümanlara özgü bir ritüel değildir. Tüm semavi dinler ile bunların dışında kalan milyarlarca insanı kapsayan Hinduizm, Budizm, Taoizm, Brahmanizm, Ezidilik ve Konfüçyüsçülük gibi inanç mensuplarının da tuttukları oruçlar vardır. Ayrıca Şiilik, İsmaililik, Alevilik ve Dürzilik gibi mezhep bağlılarının farklı günlerde oruç tuttuklarını biliyoruz.

Âdem Peygamber’e de orucun farz kılındığı bilgisi tarih kitaplarında yer almaktadır. Hadis kaynaklarında Hz. Davud’un birer gün arayla oruç tuttuğu zikredilir.

İslam öncesi topluluklara da orucun farz kılındığını Kur’an bize anlatmaktadır. “Oruç, sizden öncekilere farz kılındığı gibi…” (Bakara: 183).

Beden ile ruhun doğa ile ilişkisine inanan yarı dini gruplara ait oruç türleri de vardır.

Sadece Zerdüştlüğün yükümlülükleri arasında yeme içmeden keserek oruç tutmak yoktur. Bunun nedeni Zerdüştlük inancına göre bedenin zayıflaması, şer karşısında hayırların zayıflamasına yol açar ve insana hiçbir yarar sağlamaz. Yahudilerde oruç, ‘Tanit’ olarak isimlendirilir. ‘Teanet’ kökünden gelmekte olup nefsine eza etmek manasını taşır.

Yahudilikte oruç günleri, yılın farklı günlerinde tutulan toplam altı oruçtan oluşmaktadır. Biri Tevrat kaynaklı olup diğerleri yaşanan acı olayların anısınadır. Kudüs’ün düşmesi, Mabedin düşmesi gibi.

Yahudi takviminin ilk ayı olan ‘tişri’ (Ekim) ayının onuncu günü tutulan ‘Yom Kippur’ ( Af/ Bağışlanma günü) orucu, tövbe amaçlıdır. Oruç tutulurken hayat tümüyle durur.

Yom Kippur orucu bütün Yahudilere farz olup gün batımı ile başlar ve sonraki günün akşamına kadar devam eden 25 saatlik bir oruçtur. Cumartesi yeme içme günüdür oruç tutmazlar. Yom Kippur’dan ayrı tutulan oruçlar, hahamlar tarafında düzenlenmiştir.

Hıristiyanlıkta oruç mezheplere göre farklılık gösterir.

İncil’e göre İsa peygamber, oruç hakkında havarilerine gösterişten uzak ihlaslı biri olarak oruç tutmalarını nasihat etmiştir. Hıristiyanlar ilk dönemde her Çarşamba ve Cuma oruç tutmuş, belli dönemlerde et ve süt ürünlerine karşı perhiz uygulamışlardır.

Günümüz Hıristiyan dünyasında başlıca iki çeşit oruç vardır.

Şükran orucu:

Her hafta Pazar günü gerçekleştirilen Evharistiya töreninden (ekmek-şarap ayini) önce alkollü içki içmemek şeklinde eda edilir. Hıristiyanlıkta yirmi bir yaşını dolduran oruçla yükümlüdür, altmış yaşından sonra da yükümlülük kalkmaktadır.

Papaz orucu bozma yetkisine sahiptir. Oruç adeta perhizle eş anlamlıdır.

Kiliseye mensubiyet oruçları:

Anglikan kilisesi dışındaki Hıristiyan mezheplerince benimsenen ancak farklı tarzlarda uygulanan bu oruçların en önemlisi Hz. İsa’nın çölde kırk gün boyunca tuttuğu orucun anısını yaşatmak üzere IV. Yüzyılda başlatılan ve Paskalyadan önce kırk güne denk gelen oruçtur. Bu oruç süresi önceleri otuz gün olduğu halde yaz ayından kışa alındığı için on gün ilave edilmiştir. Paskalyaya hazırlık olarak yorumlanır.

Paskalya, her yıl Nisan aynın on beşinden sonraki ilk Pazar olarak belirlenmiştir.

Paskalya yumurta süsleme ve şenlikleri Nevruz etkinliklerini çağrıştırıyor.

Ezidilikte halk 6 gün, din adamları 80-90 gün oruç tutar.

Hint kökenli dinlerde ise oruç günümüzdeki uygulanış biçimiyle sadece din adamları sınıfını ilgilendiren bir ibadettir.

İslam tarihinde Ramazan ayında gerçekleşmiş olan önemli olaylar var –ki, bunları Ramazan’ın kerameti olarak yorumlamak doğru değildir. Her ayda vuku bulan önemli olaylar vardır ancak yazı konusu Ramazan olduğu için hatırda tutulması gereken birkaç olayı aktarmak istiyorum.

El-Biruni, şunları zikreder: 6 Ramazan Kerbela şehidi Hüseyin bin Ali’nin doğum günü, 10 Ramazan Hz. Hatice’nin ölüm günü, 17 Ramazan Bedir savaşı günü, 19 Ramazan Mekke’nin fetih günü, 21 Ramazan Hz. Ali’nin ve İmam Rıza’nın ölüm günü ve son olarak 26-27 Ramazan gecesi Leyletu’l_Kadr (Kur’an’ın nüzul gecesi).

Ayrıca Bedir Savaşında Ebu Cehil’in öldürülmüş olması Müslümanlar açısından önemli bir kazanımdı. İslam öncesi Arap Yarımadasında en popüler putlardan olan Lat ve Uzza putları da bu ayda yıkıldı. Uzza putu Halid bin Velid tarafından yıkıldı. Hz. Aişe ve Hz. Fatıma’nın da bu ayda vefat ettiği bilgisi tarih kitaplarında yer almaktadır.

Endülüs’ün fethi Tarık Bin Ziyad tarafından Ramazan ayında gerçekleşti.

Önemli bir zafer de Zellek zaferidir ki, İspanya kralı VI. Alfonso’nun, İber yarımadasındaki Müslüman varlığını yok etmek için Endülüs üzerine yürüdüğünü gören Fas’taki Murabıt Devleti’nin lideri Yusuf Bin Taşfin, ordusuyla Endülüs’e geçmiş ve Hicri 25 Ramazan 479 günü Alfonson’un canını zor kurtardığı muhteşem bir zafer elde etmiştir.

Ve en önemlisi de Ayn Calut Savaşıdır: İslam dünyası için Ortaçağda en önemli tehdit Moğol istilasıydı. Sünni İslam halifeliğin başkenti Bağdat, Cengiz Han’ın torunu Hülagu tarafında ele geçirilmiş, halife öldürülmüş ve meşhur Bağdat kütüphanesi yakılıp küle çevrilmişti. Hedef Suriye ve Mısır’dı. Hicri 15 Ramazan 658 günü Memluk Sultanı Kutuz liderliğindeki İslam ordusu Moğolları ağır bir hezimete uğrattı. Ve Moğollar İslam dünyası için tehdit olmaktan çıkarılmış oldu.

Yararlandığım kaynaklar: -Mehmet Okuyan, Kur’an Meal-Tefsir -İslam Ansiklopedisi / M.E.B -İslam Ansiklopedisi / T.D.V -Faysal Mahmutoğlu, Farklı inançlarda ve İslamiyet’te oruç geleneği (1), İndependet Türkçe, 24 Nisan 2022 -Faysal Mahmutoğlu, Farklı inançlarda ve İslamiyet’te oruç geleneği (2), İndependet Türkçe, 7 Nisan 2022 -Hasan Mert Kaya, İslam Tarihinde Ramazan, Milliyet, 10 Mart 2024.

• Faysal-Mahmutoğlu