Taliban Ülkeyi Yönetecek Beceri ve Kadrodan Yoksun

H24/Röportaj

Prof. Dr. Fazlu’l Hadi Vezîn: Taliban ülkeyi yönetecek beceri ve kadrodan yoksun

Son Afganistan seçimlerinde CumhurbaÅŸkanı yardımcısı adayı olan Dr. Fazlu’l Hadi, Afganistan ordusunun yolsuzluk ve kötü yönetim nedeniyle Taliban’dan çok daha önce çöktüÄŸünü belirterek ABD’nin yolsuz yönetime destek verdiÄŸini kaydediyor. Fazlu’l Hadi, 40 yıldır iç savaÅŸ yaÅŸayan Afganistan’ın yeni bir iç savaşı kaldıramayacağı düÅŸüncesinde. 

ABD’nin 20 yıldır inÅŸası için milyarlarca dolar harcadığı Afganistan ordusu, Taliban karşısında nasıl bu kadar hızla çöktü ve ülke 11 gün gibi rekor bir süre içerisinde Taliban’a teslim oldu? Taliban ülkeyi yönetecek beceri ve kadroya sahip mi? Taliban gerçekten deÄŸiÅŸti mi? Bu soruları Kabil’deki Selam Üniversitesi Siyaset Bilimi ve Uluslararası Ä°liÅŸkiler öÄŸretim üyesi Dr. Fazlu’l Hadi Vezin’le konuÅŸtuk. Fazlu’l Hadi Vezin

 'AFGAN ORDUSU TOPLAMA BÄ°R ORDUYDU'

EÅŸref Gani hükümeti ve Afganistan ordusu, ABD’nin harcadığı milyarlarca dolara raÄŸmen nasıl oldu da bu kadar hızlı bir ÅŸekilde çöktü? ABD, 2001’de Afganistan’ı NATO askeri güçleriyle birlikte iÅŸgal ettiÄŸinde ülkede sıfırdan bir ordu inÅŸa etmeye baÅŸladı. Zira Komünist rejimin yıkılışından sonra Afgan ordusu, tamamen bitmiÅŸ ve dağılmıştı.

Bu yüzden ulusal bir Afgan ordusuna ihtiyaç vardı. Son yirmi yılda Afgan ordusu, 350 bin askeri olan bir ordu haline geldi. Aynı ÅŸekilde modern bir güvenlik teÅŸkilatı ve polis gücü oluÅŸturuldu. O zaman ABD’nin amacı Taliban Hareketi’ne karşı caydırıcı bir güç haline gelecek silahlı bir güç oluÅŸturmaktı. Böylece 20 yıl sürecek bir iç savaÅŸ baÅŸlamış oldu. Bu süreçte ABD, bu iÅŸi yürütmesi için Taliban’a karşı savaÅŸ görevini Afgan ordusuna verdi. Özellikle son dönemde kayıplar veren taraf ABD deÄŸil, doÄŸrudan savaÅŸ görevini üslenen Afgan ordusu oldu. ABD sadece hava saldırılarını gerçekleÅŸtiriyor bir de Afgan ordusuna lojistik destek saÄŸlıyordu. Öte yandan Afgan ordusunun yapısına bakmak gerekirse, ordu maaÅŸlı personelden oluÅŸan bir yapıya sahipti. 

'ABD-TALÄ°BAN VE EÅžREF GANÄ° YÖNETÄ°MÄ° ARASINDA GÄ°ZLÄ° BÄ°R ANLAÅžMA YAPILDI'

Lejyonerlerden yani paralı askerlerden mi oluÅŸuyordu? Hayır, lejyoner ifadesi doÄŸru deÄŸil. Kastım, düzenli bir ordu ancak askerlerin tamamı devletten maaÅŸ alıyor. Profesyonel askerler anlayacağınız. Ancak daha önceleri ise zorunlu askerlik bulunmaktaydı, insanlar hiçbir ücret almadan askerlik yaparlardı. Üniversite mezunu altı ay, lise mezunu ise bir yıl askerlik, ortaokul ve daha aÅŸağı okullardan mezun olanlar ise 1,5 yıl askerlik yapardı. Bu son dönemde ise insanların orduya katılmalarının en önemli nedeni fakirlikti. Sorun, Afganistan’daki savaşın bir ulusun kendi evlatları arasında olmasıydı, ABD ise Taliban’la Afgan ordusu arasındaki çatışmaların sürmesini istiyordu.

BaÅŸarısızlığın arkasındaki bir baÅŸka nedeni ise Afgan ordusunda savaÅŸ ruhunun olmaması ve yüce bir hedefin yokluÄŸuydu. Karşısında savaÅŸacağı kiÅŸinin de Afganlı olması, savaÅŸ ruhunu iyice zayıflatıyordu. Öte yandan yolsuz bir yönetim vardı ve askerler yolsuzlukçu bir hükümet için savaÅŸmak istemiyorlardı. EÅŸref Gani yönetimi, ülkesinin zenginliÄŸini yaÄŸmalayan bir liderdi. Ahlaki ve mali yolsuzluÄŸun yanı sıra ülke aynı zamanda kötü yönetiliyordu. Bütün bunların yanı sıra hükümet de kendi içinde siyasi bölünmeler yaşıyordu. Öte yandan yönetim, ülkenin uzak bölgelerinde bulunan Afgan askerlerine lojistik destek veremiyordu. ABD ile Taliban arasında yapılan Doha AnlaÅŸması’ndan önce resmiyette bir savaÅŸ olmasa da aslında bir iç savaÅŸ yaÅŸanıyordu. Afgan ordusu her gün ortalama 300’e yakın kayıp veriyordu.

Doha AnlaÅŸması’ndan sonra ise EÅŸref Gani, komutanlar aracılığıyla Afgan askerlerine silahlarını Taliban askerlerine teslim etmesini öÄŸütlüyordu. Ayrıca Afgan gazetelerinde yayınlanan haberlerde, Afgan ordusunun bu hızlı çöküÅŸünün Taliban-ABD ve EÅŸref Gani yönetimi arasındaki gizli anlaÅŸma nedeniyle olduÄŸu yazıyor. Tek bir neden yok bütün bu faktörler bir araya gelerek Afgan ordusunun çöküÅŸünü hızlandırdı.

'EÅžREF GANÄ°, BARIÅž FIRSATINI DEFALARCA ELÄ°NÄ°N TERSÄ°YLE Ä°TTÄ°'

Siz ABD ile Taliban arasında gizli bir anlaÅŸma olduÄŸunu iddia ediyorsunuz öyle mi?

Hayır ben iddia etmiyorum, bu tamamen gerçek. Afganistan’da yayınlanan gazeteler ve faaliyet gösteren medya bunu açıkça yazdı.

Tamam öyleyse …

EÅŸref Gani ülkeyi çok kötü yönetti, seçimleri manipüle etti, yetkilerini kötüye kullandı. Ayrıca ülkede barış fırsatını elinin tersiyle itti. Taliban’la barış konusunda ülkeyi oyaladı, ağırdan aldı. Buradaki amacı, barış olmasın Amerikan askerleri ülkede kalsın ve böylelikle ülkeyi yönetmeye devam etsin.

Ayrıca ABD, ülkede güçlü bir ordu meydana getirme konusunda samimi deÄŸildi. Afgan ordusunun ağır silahları sınırlıydı, hava kuvvetleri yok denecek kadar azdı.

'ABD’NÄ°N PARALARI YOLSUZ YÖNETÄ°CÄ°LERÄ°N CEBÄ°NE GÄ°RDÄ°'

 Bu çok ilginç, zira ABD Afgan ordusuna milyarlarca dolar harcadığını ileri sürüyor….

DoÄŸru harcadı ama paralar yolsuzlukçu komutanların cebine girdi.. Afgan ordusu ya da askerlerine harcanmadı. Kağıttan bir ordu gibiydi. Aslında Afgan ordusu daha Amerikalılar çekilmeden önce çökmüÅŸtü. Taliban’ın da dolayasıyla ülkeyi bu kadar kısa sürede nasıl ele geçirdiÄŸi de anlaşılıyor…

Taliban ilk önce Ä°ran sınırındaki Nimruz kentini 6 AÄŸustos’ta ele geçirdi. Operasyonlarına baÅŸladıktan sonra 11 gün içinde baÅŸkent Kabil’i ele geçirmiÅŸ oldu. Taliban’ın bu kadar hızlı bir ÅŸekilde ülkeyi ele geçirmesinin altında yatan neden, halkın savaÅŸtan bıkmış olmasıydı. Ayrıca EÅŸref Gani hükümetinin yolsuzlukçu yönetimi de insanları bıktırdı. Onun ne kadar yolsuz olduÄŸunu anlatmaya gerek yok, Rusya Büyükelçisinin aktardığı gibi kaçarken yanında 45 milyon dolar götürmesi bunun için yeterli. O ve onunla birlikte ülkeyi yönetenlerin tamamı Batılı ülkelerde yaÅŸamakta olan ve halkına yabancılaÅŸmış insanlardı. Gani, hükümetini hep böyle insanlardan oluÅŸturdu. Gani’nin Ulusal Güvenlik Danışmanı Hamdullah Muhib, örneÄŸin Ä°ngiltere vatandaşıydı, Ä°lk ve ikinci Maliye Bakanları her ikisi de Amerikan Vatandaşıydı. Onun altında çalışan yardımcısı Kanada vatandaşıydı.

Ben seçimlerde CumhurbaÅŸkanlığı yardımcılığına adaylığımı koymuÅŸtum. O yüzden seçimlerde nasıl sahtecilik yapıldığını biliyorum. Bu yönetim ne halkın güvenliÄŸini saÄŸlayabildi ne ekonomi ne de eÄŸitim alanında bir ÅŸey yaptı. Aslında bu iktidarın ÅŸimdi deÄŸil çok önceleri çökmesi gerekiyordu.

'TALÄ°BAN’IN ÜLKE GERÇEKLERÄ°NÄ° KAVRAMASI GEREKÄ°YOR'

 Peki Taliban hareketinin deÄŸiÅŸtiÄŸi ve eskisi gibi olmadığı yönündeki tespitleri nasıl karşılıyorsunuz?

Taliban, ÅŸu an uluslararası camiaya sükûnet içeren mesajlar vermektedir. Hareketin bir dönüÅŸüm yaÅŸadığı bir gerçek. ÖrneÄŸin eskiden Taliban resim ve fotoÄŸraflara cevaz vermez bunları yasaklardı. Ancak yıllardır artık buna itiraz etmediÄŸini fotoÄŸraf makinesini bizzat kendisinin kullandığını görüyoruz. Ayrıca kadının, tesettürlü olması koÅŸuluyla eÄŸitim ve çalışma hayatından yoksun bırakılmayacağı vaadinde bulundu. Medyaya karşı tutumunda da bazı esneklikler görebiliyoruz. Taliban liderliÄŸinin de ayrıca dünyanın geçirmekte olduÄŸu deÄŸiÅŸim ve dönüÅŸümü az çok kavrayabildiÄŸini düÅŸünüyorum.

Ayrıca Afgan halkı da deÄŸiÅŸim geçirdi. Halkın %60’ı genç ve teknolojiyle iç içe, hepsinde cel telefonları var, internet kullanıyorlar. Dolayısıyla yeni neslin eski Taliban’ı kabul etmesi o kadar kolay deÄŸil, Taliban da bunun farkında. Temennimiz, deÄŸiÅŸimin daha da ilerleyip Taliban’ın ülke gerçeklerini kavraması.

'ÜLKE YENÄ° BÄ°R Ä°Ç SAVAÅžI KALDIRMAZ'

Bir de PençÅŸir Vadisi’nde eski Tacik Lider Ahmet Åžah Mesud’un oÄŸlu var ve onun Taliban’a karşı savaÅŸa hazırlandığı belirtiliyor. Sizin yorumunuz?

Biz Taliban’a muhalifiz ancak bu farkı bir ÅŸey. Ancak ilk kez kırk yıl sonra Taliban savaşı durdurmayı baÅŸardı. Ülkede ilk kez kurÅŸun sesi duyulmuyor. Afganistan’ın ÅŸu an barışa ve ulusal mutabakata doÄŸru ilerlemesi ve siyasi istikrarın saÄŸlanması gerekiyor. Zira ülkedeki bütün sorunların başında siyasi istikrarsızlık gelmektedir. Siyasi istikrar olursa bunun karşılığını biz ekonomide, toplum hayatında ve eÄŸitimde göreceÄŸiz. Kim iç savaşın fitilini yeniden ateÅŸlemek istiyorsa tarihi bir yanlışın içinde demektir ve bu tutumuna hiçbir gerekçe bulamaz.

Buna karşılık Taliban’ın da muhalifleri hoÅŸnut etmesi ve onlara karşı esneklik göstermesi gerekir. Bu aÅŸamada gerekli olan ulusal af ilanında ortaya koyduÄŸu gibi hoÅŸgörü ve ötekini kabuldür.

Zira tarih ÅŸunu göstermiÅŸtir ki Afganistan’ı, ister Taliban ister farklı bir yapı, tek bir siyasi parti ya da cemaatin yönetmesi mümkün deÄŸildir. Yeni kurulacak yönetimde Afganistan’daki bütün etnik, siyasi ve dini yapıların temsil edilmesi gerekir. Ayrıca komÅŸu ülkelerle karşılıklı saygı ve dengeli bir dış politika gereklidir. Akademisyen, entelektüel ve siyasi elitin de, Taliban’la her ne kadar anlaÅŸmazlık içerisinde olsalar da, en azından ülkenin çıkarı için ulusu ilgilendiren konularda ortaklaÅŸmayı bilmelidirler. Taliban da geçmiÅŸteki hatalarından ders çıkarmalıdır.

'TALÄ°BAN ÜLKEYÄ° YÖNETECEK BECERÄ° VE KADROLARDAN YOKSUN'

Son olarak Sizce Taliban ülkeyi yönetebilecek güce ve kadrolara sahip mi?

Taliban savaÅŸçı bir örgüt. SavaÅŸçı bir örgütten savaÅŸtan baÅŸka bir ÅŸey beklenmez, ülkeyi yönetme kabiliyeti baÅŸka ÅŸeyleri gerektirir. Devleti yönetmek baÅŸka becerilerin ürünüdür. Bu yüzden Taliban, ülkeyi tek başına yönetemez. Ne uzmanlığı ve ihtisası ne de bunu becerebilecek kadroları vardır. Devlet, yapıları, örgütleri, grupları, hizip ve partileri kapsar, kuÅŸatır ama bir örgüt ya da cemaat devleti kuÅŸatamaz. Ülkenin etnik, dilsel, dini ve mezhebi çeÅŸitliÄŸinin yanı sıra 40 yıldır Amerikan ve Sovyet iÅŸgalinin yarattığı birikimler, ülkenin yönetimini zorlaÅŸtırmaktadır. Afganistan’da son yirmi senede belirli bir siyasi elit ve yetiÅŸmiÅŸ kadrolar oluÅŸtu. Åžu anki durum hiç iç açıcı deÄŸil, yetiÅŸmiÅŸ bu insanlar ÅŸu an Taliban’dan kaçıyor ve yurt dışında daha iyi imkanlar bulacakları yerlere gidiyorlar. Åžayet Taliban bu fırsatı kaçırır ve bu insanların yeniden ülkelerine dönmelerini saÄŸlamazsa fiyasko kaçınılmaz olur.

PROF. DR. FAZLUL HADÄ° VEZÎN KÄ°MDÄ°R?

Son CumhurbaÅŸkanlığı seçimlerinde Gülbeddin Hikmetyar’ın liderliÄŸini yaptığı Ä°slami Barış ve Adalet Partisi’nden baÅŸkan yardımcısı adaylığını koydu. Uzun süre Afganistan Ä°slam Cumhuriyeti EÄŸitim Bakanlığı Müfredat Bölümü Kıdemli Danışmanlığı yapan Vezîn, Uluslararası Müslüman Bilim Adamları BirliÄŸi üyesidir. Kabil Selam Üniversitesinde öÄŸretim üyeliÄŸini sürdüren Vezîn, Farsça, Arapça, Ä°ngilizce, PeÅŸtuca ve Urducanın yanı sıra çok az da Türkçe bilmektedir.

• Gani-esref
• taliban
• iranda-deprem
• Abdullah-olçok
• Fazlul-hadi-vezin