Ä°stanbul'un orta yeri

H24/ Tarih Bilgi

Tarihi yarımada Fatih Konstantinopolis'in merkezi idi. Ä°stanbul 7 tepeden oluÅŸur. Mimar Sinan'ın çıraklık eseri Åžehzadebaşı camiinin kanari hesaplanarak Ä°stanbul'un ortası bulunmuÅŸ ve nisane olarak yeÅŸil taÅŸ konulmuÅŸtur.

Ä°stanbulun orta yeri neresi? MeÄŸer Ä°stanbul'un çok eskilerden beri tam orta yerinde bir iÅŸaret varmış. Siz hiç dikkat ettiniz mi?

Ä°stanbul'un orta yeri (+) Kanuni Sultan Süleyman, çok sevdiÄŸi ve kendisinden sonra tahta çıkarmayı düÅŸündüÄŸü oÄŸlu Åžehzade Mehmet'in ölümünden ziyadesiyle etkilenmiÅŸtir.

Genç yaÅŸta kaybettiÄŸi oÄŸlunun adına, etrafında külliyesi de olan bir camii yaptırır. Camii, halk arasında, ÅŸehzadenin başı (ruhu) için yaptırıldığından yada ÅŸehzadenin, tahtın varisi olduÄŸundan olsa gerek "Åžehzadebaşı" diye anılır. Külliyenin mimarı, dehasıyla asırlara meydan okuyan eserler vermiÅŸ Mimar Sinan'dır. Sinan bu eserine, büyük bir tevazuyla "çıraklık eserim" demiÅŸtir. Åžehzedebaşı Camii ve külliyesinin üzerinde durulması gereken pek çok özel yanı var.

Bizim bahsetmek istediÄŸimiz; Külliyenin Vezneciler Caddesine bakan avlu duvarının, Damat Ä°brahim PaÅŸa Camii ile komÅŸu olan köÅŸesinde bulunan yeÅŸil mermer sütun hakkındadır.

Ä°stanbul (+) "Orta"lık iÅŸareti Dışarıdan bakıldığında dikkat çekici bir özellik arz etmeyen, önünden geçip giden kalabalıkların, varlığından haberdar bile olmadıkları bu silindiri, benzerlerinden ayıran ÅŸey, Ä°stanbul'un orta yerini gösteren bir iÅŸaret olduÄŸu yönündeki rivayettir.

Osmanlıda, "Ä°stanbul" dendiÄŸinde; "Sur içi" kastedilmekteydi.(Tarihi yarımada) Osmanlılar sur içinde kalan bölgeye "Nefs-i Ä°stanbul" derlerdi. Üsküdar, Galata ve Eyüp ise "Bilâd-i Selase" -Üç belde- diye anılırdı. Beykoz'dan, Üsküdar'dan Sur içine gidileceÄŸi vakit, "Ä°stanbul'a gidiyorum" denilirdi.

Bu söylem 20. YY ortalarına kadar devam etmiÅŸtir. Ulu Hakan Sultan Mehemmet Hanın askeri ve siyasi idealler kadar dini bir motivasyonla fethettiÄŸi, Bizans Ä°mparatorluÄŸunun yorgun fakat maÄŸrur baÅŸkenti Konstantinopolisin dört tarafı muhkem surlarla çevriliydi.

Surlar ÅŸehrin güvenliÄŸini saÄŸlamakla birlikte, sınırlarını da gösterirdi. Anılan yerin Ä°stanbul'un orta yeri olduÄŸu iddiası neye dayandırılmaktadır? Bu iddia ÅŸehrin surlarla altı çizilerek iyice belirginleÅŸtirilmiÅŸ sınırlarından Edirnekapısı, Yedikule, Ayvansaray yada Sarayburnu gibi birkaç nokta referans alınarak, gerçek bir ölçümle mi tespit edilmiÅŸtir?

Yoksa başka bir dayanağı var mıdır?

Hangi tarihten itibaren orada bu durumu gösterir bir iÅŸaret vardır?

Bilmiyoruz !. Taşıyıcı, bir mimari unsur olması için imal edildiÄŸini düÅŸündürten fakat bulunduÄŸu yerde omuzlamak zorunda olduÄŸu bir yükü de bulunmayan bu sütunun, avlu duvarının ilk inÅŸasında mı, yoksa devÅŸirme bir malzeme olarak sonradan mı konulduÄŸu, net deÄŸil !. (+) Rivayetler çeÅŸitli Bir rivayete göre, bu yeÅŸil sütun oraya külliyenin inÅŸasında konulmuÅŸ.

Åžehzadebaşı Camii ve külliyesi hakkında hazırladıkları kitabı, yayınlama arefesinde olan caminin müezzini Temel Erbay' dan edindiÄŸimiz bilgiye göre; Bizans döneminde o noktanın "Ä°stanbul'un orta yeri" olduÄŸunu gösterir bir iÅŸaret bulunmaktaymış. Mimar Sinan, külliyenin inÅŸasında avlu duvarına isabet eden bu iÅŸaretin üstüne, yeÅŸil bir sütun koydurtmuÅŸ.

Böylelikle Sinan, önceden var olan bir iÅŸareti revize etmiÅŸ. Fakat yanına bu sütunun iÅŸlevini anlatan bir kitabe eklememiÅŸ. Temel bey, yeÅŸil sütunun avlu duvarına sonraki yıllarda konulmadığını, Åžehzadebaşı Camii ve avlu duvarlarının 1987'ye kadar restorasyon geçirmemesiyle izah etmekte. Ä°ÅŸaret ÅŸu an neye iÅŸaret ediyor?

Tarihi kaynaklarda, ÅŸehre surlardaki kapılardan giriÅŸ yapanların, Ayasofya'da sonlanan bir ana yolu kullandıklarından bahsedilir. Bu antik yolun bir kısmının, bugün Vezneciler Caddesi olarak anılan yolun altında kaldığı biliniyor.

Ä°stanbul (+) Acaba yeÅŸil sütunun bulunduÄŸu nokta, bu antik yoldan ulu mabet Ayasofya'ya ulaÅŸmak isteyen ziyaretçilere, menzillerine varmak üzere olduklarını haber veren bir iÅŸaret taşı mıydı? Osmanlı' da mektepten kaçan gençler, burada buluÅŸurlar mıydı acaba?

Kapitalizmin insan ruhunu paçavraya dönüÅŸtürdüÄŸü yıllar henüz gelmemiÅŸken, Emlakçılıkta gayrı menkulün deÄŸerini tespit için öncelenen en önemli nitelik "konum konum konum" ÅŸeklinde özetlenmemiÅŸken; "bir ÅŸehrin orta yeri olmak" o yere ne kazandırırdı ki?

Galip Kapusuz Ä°stanbul'un orta yerinden bildirdi, bu soruların cevabını merak etti ve bilen var mı, diye sordu GYY'nin cevabı: O sütunun Ä°stanbul'un orta yeri olmaklığında hemen beÅŸ metre yanındaki Su terazisinin ciddi bir etkisi vardır.

Ä°stanbul'a suyun en verimli, en tasarruflu, en adil ÅŸekilde verilebilmesi için Ä°stanbul'un ortasının hesaplandığı belirtiliyor. Malik Aksel'in Kültür Bakanlığından çıkmış bir kitabı vardır, ismi "Ä°stanbul'un Ortası"

• Åžehzadebaşı-camii
• Vezneciler
• fatih