İSLÂM ve EŞEK

H24/ Makale / Mehmet Ali BİÇER 

Allah (C.C.) Kur’an’ı Kerim’de insanların ibret alması, dersler çıkarması için, dört Ayet’i Kerime ile eşekten (merkeb) bahsetmiştir. Canlıların içerisinde en güzel göz, eşeğin sürmeli gözüdür. Eşeği aşağılayan insanlar eşekten daha aşağı konuma (Esfel’i Safilin) düşebilirler. Eşek cefakâr, çilekeş, sabırlı, metanetli, çalışkan, uysal, sadık ve kanaatkâr dostların başında gelir. Sanatçı Barış Manço'nun "Arkadaşım Eşek" şarkısının kahramanı da eşektir. Kur’an’ı Kerim’de adı geçen Hazreti Üzeyir (A.S.)’ın sevimli eşeği, Cennet’e girecek on hayvandan birisidir. Eşek, kendine özgü karakteristik bir hayvandır. Mardin Belediyesi, temizlik hizmetinde kadrolu eşekler bulundurmaktadır.

NEDEN EŞEK? 

İslâm Dini’nin kaynakları çeşitli hayvanlardan bahseder. Örneğin; Örümcek, maymun, sinek, arı, karınca, güvercin, köpek, kedi, horoz, deve, beygir, eşek ve buna benzer. İslâm Alimleri bu hayvanların yaratılış hikmetleri ile karakterlerini öğrenmeye çalışmışlar, sosyal hayatta değerlendirmesini de bilmişlerdir. Son yıllarda, eşekler terapi hayvanı olarak da kullanılmaktadır. Hayvanlar nefsinden kaynaklanan içgüdüleri ile hareket ederken, insanlar da aklı, duygusu ve inancı ile olaylara anlam kazandırırlar. Eşek vücut ağırlığının yüzde yirmisini taşıyabilir, fazla yük yüklemek, dövmek, aç, susuz bırakmak zulümdür, günahtır ve Ahiret’te sahibinden hakkını alacaktır.

KİTAP YÜKLÜ EŞEK

Kur’an’ı Kerim, Cuma Suresi: 5.Ayet’i Celile; “Tevrat’la yükümlü tutulup da onun hakkını vermeyenlerin durumu, koca koca kitaplar taşıyan merkebin durumuna benzer…” Hazreti Muhammed (S.A.V.) "Faydasız ilimden Allah'a sığınırım." demiştir. Kutsal kitabımızı öpüp başımıza götürmek, güzel okumak, ezberlemek yetmez, içeriğini anlamaya ve uygulamaya gayret etmek gerekir. Eşekler; Kitapların içeriğini anlamaz ancak demagoji yapar, polemiği sever, istismara yönelir, konuşunca da hamaset yüklü ifadeler ile mangalda kül bırakmazlar.

EYYAMCI EŞEK

Kur’an’ı Kerim, Lukman Suresi: 19.Ayet’i Celile; ““Yürüyüşünde ölçülü ol, sesini yükseltme çünkü; seslerin en çirkini eşeğin anırmasıdır.” Eşekler; Mideci, uçkurcu, utanmaz, eyyamcı, sorumsuz ve materyalist yaşarlar. Acıktığı zaman, karşı cinsle karşılaşınca veya şeytanı görünce anırırlar. Eşeğe fazla değer verirsen kendini “Yarış Atı” sanırmış. Eşeğin anırması iticidir, ibret alma bazında konuşurken bağırmamalı, anlatımı abartmamalı, yalan söylememeli, övünmemeli, büyüklenmemeli ve eşeğe benzememelidir. Aşırılıklardan uzak kalarak orta yol benimsemelidir.

KULLANILAN EŞEK

Kur’an’ı Kerim, Nahl Suresi: 8.Ayet’i Celile; “Binmeniz ve güzelliğini seyretmeniz için atları, katırları, eşekleri de yarattı…” Bütün hayvanlar insanlara hizmet etmesi için yaratılmıştır. George Orwel’in Hayvanlar Çiftliğindeki eşeği şöyle tanımlar; “Ne iş verirseniz iki katını yaparım.” Kullanılma, sömürülme anlamında bir atasözü de vardır; “Sen eşek olursan, semer vuracak çok olur.” Yaratılmışların en şereflisi insandır, limon veya peçete gibi kullanılıp çöpe atılacak bir varlık değildir. Toplumda dolgu taşı olarak kullanılamaz. Allah (C.C.) katında üstünlük ancak “Takva” iledir.

ÜRKEK EŞEK

Kur’an’ı Kerim, Müddesir Suresi: 50-51.Ayet’i Celile; “Onlar sanki arslandan kaçan yaban eşekleridirler.” Bu tasvirin insanda yansıması ise tehlikeyi sezinlemek, tutarlı, metanetli ve ileri görüşlü olmaktır. Yoksa, söz ve davranışında geri adım atar, tükürdüğünü yalamaya kalkışırsa, yanlış anlaşılmışım, öyle demek istemedim, konjonktür gereği, reel politik açısından öyle söyledim, diyerek güçlü insandan çekinir, korkar ve güdümüne girer, “Çalıyı Dolaş Siyaseti” güderse kimliğini ve kişiliğini kaybetmiş haktan, hukuktan, adaletten yavaş, yavaş uzaklaşmış olur.

KILAVUZ EŞEK

Eşek gittiği yolu asla unutmaz, evine rehbersiz tek başına dönebilir. Nasrettin Hoca buna istinaden eşeğe ters biner, öğrencilerini gözetlerdi. Eşek çürük tahtaya basmaz, görmediği sığ suya dalmaz tavrı ile deve kervanına kılavuz olur. Yokuşları ve kısa mesafeleri viraj alarak çıkar. Devenin boyu uzun, bedeni büyük ama eşeğin ardından gider. Tasavvufta Eşek benzetmesi; Kişi, kendisini nefsani arzularından kurtaramamış, şüpheli şeyleri terk etmemiş, kardeşliği özümsememiş, gönlünü dünyalıklarla doldurmuş, ilmiyle amel etmeyen insan olarak nitelendirilmiştir.

EŞEK İNATÇI DEĞİLDİR

Eşekler inatçı değildir, inatçı olan Şeytandır. Eşeğin korunma içgüdüleri kuvvetlidir, zorla iş yaptırılamaz, tehlikeye karşı direnirler. Eşek çamura bir defa düşer, çamura düşen eşek aynı yoldan bir daha dövseniz de geçmez. Bu meyanda insan eşekle uzlaşmaya gitmelidir. Hazreti Muhammed (S.A.V.) “Mümin bir delikten iki defa ısırılmaz.” sözü bu bağlamda uyarıcıdır. Eşekleri iyi tanıyan, ibret alan ve ders çıkaran kişiler toplum içerisinde karizmatik öncü lider olabilirler. Edebiyatçılar eşekleri konuşturarak (fabl) insanın eğitimine katkı vermeye çalışmışlardır.

EŞEK YİNE EŞEKTİR

Ahlâksız, kalitesiz, seviyesiz, kibirli insanlar servetle, kılık kıyafetle, verilmiş ünvanla, makam ve mevki ile değer kazanamaz. Şair ve Yazar Necip Fazıl Kısakürek’in ifadesi ile “İnsanda yok ise edeb, neylesin medrese mektep. Okusa âlim olsa, yine merkeb, yine merkeb.” demiştir. Ayrıca; Adana Valisi Şair Ziya Paşa’nın şu sözü de aklımızda bulunsun. “Altın semer vursan da çulu atlastan da olsa, eşek yine eşektir.” İnsanların anlayışsızlığı, uyumsuzluğu, sorumsuzluğu, iletişim bozukluğu ile eşeklere benzemesi hoş karşılanamaz. Sıpa büyür eşek olur. Adam ettiğiniz eşekler, gün gelir sizi teper. “Yüz verme her bir kişiye, yüz bulur gelir yapar halıya. Saygı görmemiş döner deliye. Köpeğe ot, eşeğe verme et.” demişler. Eşeğe yüz verirsen, senden astarını da ister.

• eşek
• Merkep