Ä°nsan ve deprem

H24/  Makale/Ali BULAÇ

Åžub 18 19 AÄŸustos 1966 günü Varto’da meydana gelen depremi Mardin Kabala’da teyzem Hacı Zekiye’nin bağında yaÅŸamıştım. 6,9 büyüklüÄŸündeki depremde 2.394 kiÅŸi hayatını kaybetmiÅŸti. 1970’ten sonra Ä°stanbul’da olan bütün depremleri yaÅŸadım; 17 AÄŸustos Marmara depremi en ÅŸiddetlisiydi.

Kahraman MaraÅŸ (6 Åžubat 2023) merkezli peÅŸ peÅŸe gelen iki deprem hepsinden daha büyüktü, etkisi daha ÅŸiddetli oldu. Buna da Mardin’de yakalandım. Evinde misafir kaldığım kızkardeÅŸim alışık olmadığı bu ÅŸiddetli sarsıntı karşısında ÅŸaÅŸkın bir vaziyette “Buna ne oluyor?” diye bağırıyordu, kızkardeÅŸim bu soruyu kime soruyordu? BeÅŸik gibi sallanan eve mi; depreme mi? Ben o anda ÅŸu ayetleri hatırladım:

Yer, o şiddetli sarsıntısıyla sarsıldığı,

2- Yer, ağırlıklarını dışa çıkarıp attığı,

3- Ve insan: “Buna ne oluyor?” dediÄŸi zaman (99/Zilzal, 1-3.)

DoÄŸu Anadolu Fay Hattı’nın kırılacağını yerbilimciler söylüyordu ama hiçbir bilim insanı dokuz saat ara ile peÅŸ peÅŸe bu büyüklükte bir deprem olacağını tahmin etmemiÅŸtnli.

Deprem nedir

Deprem, bundan 4,5 milyar sene önce güneÅŸten koptuÄŸu tahmin edilen yer küremizin alt tabakalarında meydana gelene hareketlerdir. Dünyanın her yerinde (karada ve denizde) deprem olur.

Varlık aleminde sebepsiz, iÅŸlevsiz dolayısıyla hikmetsiz hiçbir olgu ve olay bulunmadığından depremlerin de bir sebebi ve iÅŸlevi var; ilk hatırlanması gereken iÅŸlevi depremler sayesinde atmosferin temizlenmesidir.

“Tabii afet” nitelendirilse de, doÄŸru tanımlama depremin tabiatın bünyesinde vuku bulan fiziksel olgu olmasıdır. Söz konusu fiziki hareketler belli yasalara göre iÅŸlemektedir, iÅŸleyiÅŸ sırasında hareket edin ÅŸey kendine özgü dengeye kavuÅŸurken, diÄŸer ÅŸey belli bir altüste maruz kalmaktadır; ancak olup biten her ÅŸey belli yasalar içinde iÅŸler ve iÅŸlev görür.

Yasaların iÅŸleyiÅŸinde bizim herhangi bir müdahalemiz olmasa da, iÅŸleyiÅŸe karşı tedbir alıp zararı en aza indirme gibi imkanlarımız vardır.

Sadece deprem deÄŸil, sel baskınları, heyelan, kasırga, çığ vb. felaketler de olur. Bu türden tabiat olaylarında zarar ve hasarın vuku bulması, olayın kendisinden deÄŸil, ona karşı gerekli ve yeterli tedbirlerin alınmamasındandır. Tedbirsizlik ya afete iliÅŸkin bilgi eksikliÄŸi, daha önceden tecrübe edilmemiÅŸ olmasından veya ihmalden kaynaklanır.

Nükleer denemeler, matkap tipi füzeler, yerin altının biteviye boÅŸaltılması (petrol, doÄŸal gaz, kömür, madenler vs.) zaman içinde stres biriktirmiÅŸ fay hatlarını tetikleyebilir.

Her tabii afetin yıkıcı etkisi olmayabileceÄŸi gibi, her depremin de yıkıcı etkisi olmayabilir. 7,7 büyüklüÄŸünde depremde ölüm olmaz iken, 5 büyüklüÄŸünde olan depremde büyük hasarlar ve can kayıpları olabilir. Yıkıcı bir depreme karşı gerektiÄŸi gibi tedbir alınması durumunda zararın önlenmesi ceya asgariye indirilmesi de bir yasadır, tabii bir yasanın iÅŸletilmesidir.

Nitekim 6 Åžubat depreminde Hatay ağır hasar görürken, Osmaniye’ye 20, Hatay’a 110 km. uzaklıkta bulunan 42 bin nüfuslu Erzin’de tek bir bina yıkılmadı. Sebebi dört kattan fazla bina yapılmasına izin verilmemesidir.

a.Depremin vurduÄŸu yerleÅŸim birimlerine baktığımızda yerle bir olan binaların hemen bitiÅŸiÄŸindeki bazı binaların yerli yerinde durduÄŸu görülüyor, bu demek oluyor ki, fay hattı üzerinde olsa bile bina saÄŸlam yapılmışsa depremde ayakta kalabilir. Bilim insanlarının dediÄŸine göre depremdeki hasarda zeminin yüzde 20; yapıların yüzde 80 payı var. Depremin merkez üssü KahramanmaraÅŸ'ın OnikiÅŸubat ilçesinde bulunan Sara Sitesi depremde hasar görmedi. Apartmanın zemin katındaki bir züccaciye dükkanında satılan porselen tabakların bir tanesi bile yerinden oynamadı.

b.Dükkanı görünce ÅŸaÅŸkına dönen depremzede Selahettin GazihanoÄŸlu, "Hayretler içerisindeyim. Bir tane tabağın oynamaması Allah’ın takdiri mi demek, binanın saÄŸlamlığı mı demek, tedbir mi demek, bu tartışılır. Karşıdaki birçok bina yıkıldı, yıkılmadıysa bile hasar aldı. Çok ilginç bir durum. Hayretler içerisindeyim" dedi. Bizi ilgilendiren yönüyle konunun merkezinde GazihanoÄŸlu’nun “kader ile binanın saÄŸlamlığı” arasında içine girdiÄŸi hayrettir.

c.Diyarbakır’da ve daha birçok yerde yıkılan binaların bir kısmının kolonlarının kesildiÄŸi tespit edildi, kolonu kesilen bina, bacağı kesilen insanın ayakta kalmaya çalışmasına benzer.

9. Deprem ve benzeri olayların birer “tabiat olayı” olarak ifade edilmesi edebi bir cümledir. Gerçekte tabiatın kendinde bir bilinç, bir karar ve bir seçim olmayıp, olay “tabiatın içinde vuku bulmakta”dır ki, afet, hangi türünden olursa olsun, olup biten belli yasalara baÄŸlı olup bitmektedir.

10. Öyle yasalar var ki iÅŸlediÄŸinde hiçbir canlıyı veya nesneyi dışta tutmaz; masumlara da zarar verir. “Ve sizlerden yalnızca zulmedenlere isabet etmekle kalmayan bir fitneden korkup-sakının.” (8/Enfal, 25.) Dere yatağındaki evleri basan sel çocukları da alıp götürür. Masumların zararından Allah deÄŸil, kötüler sorumludur.

B. Deprem ve batıl inanç

1. Yahudi rabbi Shmuel Eliyahu, Türkiye ve Suriye’deki depremleri “ilahi adalet” olarak nitelendirdi. Eliyahu ÅŸöyle demektedir: “Tanrı bize kötülük yapan ülkeleri cezalandırıyor. Lübnan Ä°sviçre gibiydi, cehenneme döndü. Suriye yüzyıllarca Yahudilere zulmetti. Tanrı Türkiye hakkında da hüküm verecek. Dünya temizleniyor.” Böylesine acı zamanlarında Eliyahu’nun sözleri fazlasıyla “Müslüman karşıtı nefret”in dışa vurumuydu. Neyse ki Dünya Yahudi Kongresi bu sözleri anında kınadı. Ancak depremin daha ilk günlerinde bir ulusal kanalda birileri Hatay üzerinden en pespaye ırkçılık ve Arap düÅŸmanlığı yaparak Siyonist Eliyahu’ya eÅŸlik etti. Mi

2. Bir ÅŸeyh, Manisa’da deprem olacakken araya girip önlediÄŸini, depremi baÅŸka yere ötelediÄŸini söyledi. Åžeyh, kendi yaÅŸadığı mahal adına bencil davranmış, zararı baÅŸka bölge insanlarına def’etme suçunu iÅŸlemiÅŸtir. Ä°ddiasında doÄŸru (sadık) olsaydı depremi yerkürenin her yerinden def’ederdi ki böylesi bir güç ve yetki hiçbir beÅŸere verilmiÅŸ deÄŸildir.

3. Son depremde de baÅŸka bir ÅŸeyh “asıl yıkıcı olması beklenen depremi” kendisinin önlediÄŸini iddia etti. Bu da titanvari gerçek dışı bir beyandır.

4. Bazı tarihi rivayetlerde Medine’de (M. 641) sarsıntı baÅŸladığında Hz. Ömer’in çok kızıp asasıyla yere vurduÄŸunu, depremi azarlayıp durdurduÄŸu kaydedilir. Bu rivayet de tümüyle mevzudur.

5. Daha birkaç sene öncesine kadar, dünyanın öküzün boynuzları üzerinde durduÄŸuna inanılırdı. Deprem, öküzün yer küreyi bir boynuzdan öbürüne aktarırken vuku bulur.

6. Hadis mecmularında depremler “kıyamet alameti” olarak görülür, hatta “deprem fırtınaları”ndan haber verilir. Sonraki yazıda söz konusu inançları kritik edip “deprem ve kader” konusunu ele almaya çalışacağım inÅŸaallah. 

• deprem
• Ali-bulaç