İLMİN İNKİŞAFI VE NAKŞİBENDİLİK

H24》Makale》Ibrahim Halil  ER

SORU: DiÄŸer meÅŸrepler tarafından daha zahirci/ilmi diye tenkit edilen NakÅŸibendiye'nin Osmanlı coÄŸrafyasında revaç bulması ile dünyadaki bilim ve teknoloji çağının baÅŸlaması/inkiÅŸafı ve sanayileÅŸme devriminin baÅŸlaması ile paralel olması arasında bir münasebet var mı?

CEVAP Aslında her tarikat bir meÅŸrebe hitap eder ve ona göre ÅŸekillenir. Yani tarikatları çeÅŸitli meÅŸreplerin kulüpleri gibi görürsek ilmiye sınıfı nakÅŸi, müzisyenler mevlevi, askeri sınıf bektaÅŸi vb... olarak dağıldığını görürüz. NakÅŸiliÄŸin bu minvalde halk arasında daha revaçta bulması onun SOHBET yöntemini kendisine ÅŸiar edinmesidir. Sadece zikri deÄŸil aklı da kullanır ve halkın ihtiyaç duyduÄŸu ilmi doÄŸrudan onlara sunar.

Yazılı kültürün zayıf olduÄŸu ve ÅŸifahi kültürün yoÄŸun olduÄŸu anadolu coÄŸrafyasında halk kapılarına kadar gelen bu deryadan içmek için sıraya girerler.

Böylece insanlar bu meÅŸrebe yönelirler. Çünkü sıradan halkın bir ilim adamıyla muhabbet etmesi, sohbet etmesi neredeyse imkansızdır. Büyük kavuklu ulema, daha çok umera ile teÅŸriki mesai yaparken arifler halkla düÅŸüp kalkmaya onlara zaman ayırmaya çalışmış, bir anlamda miskinlerle birlikte olun dusturunu kendilerine örnek alırken, aynı zamanda halka tebliÄŸ yapıp islamın anlamını ve ruhunu onlara kazandırmaya çalışmışlardır.

Dönemin ilmi inkiÅŸafı da insanların soru soracak kiÅŸilere ihtiyaç duyması nakÅŸi tarikatlarının yaygınlaÅŸmasına neden olmuÅŸtur. DiÄŸer dergahların başındakiler ilimden nasipleri az kiÅŸilerden oluÅŸmuÅŸ iken (Yani diÄŸer dergahlar ilim ÅŸartını koÅŸmadıklarından, ilim adamlarından oluÅŸmamış olabilir), nakÅŸilerin ilmi icazeti olmayana hilafet vermemesi buraları ilim merkezi haline getirmiÅŸtir.

Dönemin siyasi atmosferi de islami vahdeti yaygınlaÅŸtırma üzerine kurulduÄŸundan özellikle nakÅŸi tarikatlarının halkla kurdukları bu yakın temastan yararlanma yoluna gitmiÅŸ ve bu tarikatların tüm osmanlı coÄŸrafyasında yaygınlaÅŸmasını saÄŸlamıştır.

Böylece merkezi hilafetle tüm coÄŸrafya arasında bir duygusal baÄŸ kurulmuÅŸtur. nakÅŸi tarikatlar, halkın üzerindeki bu güçlerini daha sonra sömürgeciliÄŸe karşı ayaklanma ve mücadeleye dönüÅŸtürdükleri gibi, devlet otoritesi sarsıldığında bulundukları bölgelerde kolluk kuvvetleri kurarak (ahi teÅŸkilatı) asayiÅŸi saÄŸlamış, sosyal düzenin güçlü bir ÅŸekilde devam etmesine zemin oluÅŸturmuÅŸ ve daha sonra oluÅŸacak bir güçlü devlet yapısına yardım etmiÅŸtir. KurtuluÅŸ Savaşında NakÅŸiliÄŸin katkıları da büyük olmuÅŸtur.

Birçok hareketin ve mücadelenin arka dinamiÄŸini oluÅŸturmuÅŸtur. Hilafetten kopuÅŸa da en sert tepki nakÅŸiler tarafından verilmiÅŸtir. Çünkü onlar, kendilerini hilafet ile ifade ettikleri gibi, manevi mertebenin başında da bir anlamda halifeyi görmüÅŸ onu Resulullah (sav)'in vekili ad etmiÅŸlerdir.

Ä°brahim Halil ER

• Naksibendilik
• Tarikat
• Sorular
• Cevaplar
• BoÄŸaziçi-Ãœniversitesi-Çevre-Bilimleri-öğretim-üyesi