Ali Åžeriati Üzerine…

H24/ Makale| Ramazan DEVECÄ°

Åžehit Ali Åžeriati 24 Kasım 1933’te Horasan’da Åžebziver kentine baÄŸlı Kahak köyünde doÄŸdu. Ä°lk öÄŸrenimini Mezinan’da yaptıktan sonra, MeÅŸhed’deki Firdevsi Lisesi’nde ve ÖÄŸretmen Okulu’nda okudu. MeÅŸhed Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’nden 1958 yılında mezun oldu.

Üniversitede öÄŸrenci iken sınıf arkadaşı Puran Razavi ile evlendi. Yüksek lisans eÄŸitimi için Fransa’ya gitti.. Sosyoloji dalında yüksek lisans eÄŸitimi aldı ve doktorasını yaptı.

Babası Muhammed Taki Ehlibeyte olan sevgisinden dolayı çocuÄŸuna Ali adını verdi. Bir Ä°slam alimi olan babasından Ä°slami ilimler okudu.

Muhammed Taki medrese eÄŸitimi almış toplumda sevilen bir Ä°slam âlimi idi. Muhammed Taki aynı zamanda Ä°ran ÅŸahının modernleÅŸme politikaları karşısında toplumu uyarmayı bir görev olarak gören idealist alimlerdendi. Kuran’dan ve Åžii tarihinden seçtiÄŸi metaforları kullanarak yozlaÅŸtığını düÅŸündüÄŸü gençliÄŸe Ä°slami kimlik kazandırmaya çalışıyordu. Ali Åžeriati de gençliÄŸinde babasının bu çalışmalarına katılmıştı. Åžeriati babasını ilk öÄŸretmeni olarak görüyordu.

Fransa’da eÄŸitim için gitmesi Ali Åžeriati için iyi bir fırsat oldu. Ä°ran ve Ä°slami kültürünü iyi bilen Åžeriati, bir düÅŸünür olarak, batı kültürünü tanıma fırsatı buldu. O, Fransa’da bulunduÄŸu süre içerisinde, sahip olduÄŸu sosyoloji, tarih ilminin kazanımları ile Ä°slami kültür ve tarihi ile ilgili temel bilgilerini zenginleÅŸtirdi.

Paris’te bulunduÄŸu süre içerisinde Frantz Fanon, Jean Paul Sartre, Louis Massignon, Jacques Berque gibi ünlü düÅŸünürlerle dostluk kurdu.

Ateist olduÄŸu bilinen Jean Paul Sartre’nin “Åžayet bir tanrıya inansaydım o Åžeriati’nin tanrısı olurdu” “Ne zaman Ali ile konuÅŸsam onun Rabbine maÄŸlup oluyorum.” dediÄŸi söylenir. Yine Paris’te bulunduÄŸu süre içerisinde baÅŸta Cezayir olmak üzere bağımsızlık mücadeleleriyle ilgilenip onlara destek verdi.

Ä°ran’a dönünce deÄŸiÅŸik kurumlardaki memuriyetleri ve kısa süreli öÄŸretmenliÄŸinin ardından 1966 yılında MeÅŸhed Üniversitesi’nde öÄŸretim görevlisi olarak çalışmaya baÅŸladı.

Üniversitedeki dersleri geniÅŸ çevrelerde ilgi uyandırdı. KonuÅŸmalarında yeni bir dil, sunum ve içerik bulan gençler, Åžeriati’ye büyük ilgi gösteriyorlardı. Bu konuÅŸmalarında ÅŸahlık rejimine karşı sert eleÅŸtirilerde bulundu. Bu eleÅŸtirileri sonucunda tutuklandı ve bir buçuk ay hapiste kaldı.

Tahran’da bulunan, Ä°slami eÄŸitimin verildiÄŸi, özellikle Ehl-i beyt sevgisinin yoÄŸun olarak iÅŸlenen Hüseyniye-i Ä°rÅŸad’da konferans ve ders vermeye baÅŸladı.

Ä°ran’daki muhalif Ä°slamcıların merkezi olan Hüseyniye-i Ä°rÅŸad, Ayetullah Mutahhari’nin öncülüÄŸünde açılmıştı. Hüseyniye-i Ä°rÅŸad’ın kuruluÅŸuna öncülük eden Mutahhari, topluma hurafelerden arındırılmış bir Ä°slam’ı anlatmak ve ÅŸah rejimine karşı mücadele bilinci kazandırmak amacıyla hareket ediyordu. Ali Åžeriati’yi Hüseyniye-i Ä°rÅŸad’da konferanslar vermeye davet edende Mutahhari idi. Ancak daha sonra bazı konularda Åžehit Ali Åžeriati ile anlaÅŸamayacaklardı. 1969’dan Hüseynie-i Ä°rÅŸad’ın kapatılacağı Eylül 1973’e kadar Ali Åžeriati kurumun en önemli konuÅŸmacısı oldu.

Bir Ä°slami kültür merkezi olarak Hüseyniye-i Ä°rÅŸad gençlere ve tüm halka açık bir eÄŸitim kurumu idi.

Ali Åžeriati bütün gücüyle burada her gün saatlerce bilimsel ve fikri konuları enine boyuna gençlerle tartışıyordu.

Dinler tarihi anlatıyor, Mazlum halkların müstekbirlerle mücadelesini anlatıyor. AÅŸurayı Kerbela’yı yeniden yorumluyordu.

Ä°slam’ın Hz. Ali, Ä°mam Hüseyin baÅŸta olmak üzere, Mevlana, Efgani, Ä°kbal gibi ünlü ÅŸahsiyetlerini halka tanıtıyordu. Bu önderler üzerinden Emperyalizme taÄŸuti rejimlere, zulme ve zalimlere karşı, mücadele bilinci oluÅŸturmaya çalışıyordu.

Ali Åžetriati’nin Heseyniye Ä°rÅŸad’taki konuÅŸmalarının çoÄŸu daha sonra kitap haline gelecekti.

Hüseyniye-i Ä°rÅŸad’da yaptığı konuÅŸmalarda ÅŸah rejimine sert eleÅŸtiriler yönelten Åžeriati, 28 Eylül 1973’te tutuklandı, Hüseynie-i Ä°rÅŸad’da kapatıldı. Daha sonra çeÅŸitli baskılar karşısında hiçbir eÄŸitim programına katılmama, yazı ve konferanslarına son verme ÅŸartlı ile 20 Mart 1975’te serbest bırakıldı.

Kendisi, ailesi ve yakın çevresi Åžah dönemi Ä°ran gizli servisi SAVAK tarafından sürekli göz hapsinde tutuluyordu.

Åžeriati sınırlı düzeyde de olsa görüÅŸlerini dile getirmeyi hiçbir zaman bırakmadı. Fakat hayatı, kendisi ve ailesi için, çekilmez bir hal alınca 16 Mayıs 1977’de yurt dışına çıkmak zorunda kaldı.

19 Haziran 1977 yılında Londra’daki evinde SAVAK tarafından zehirlenerek ÅŸehit edildi. Bugün Ä°ran’da “ÅŸehid doktor” diye anılan Ali Åžeriati, Ä°mam Musa Sadr’ın kıldırdığı cenaze namazından sonra Åžam’da Hz. Peygamber’in torunu Hz. Zeyneb’in türbesinin bulunduÄŸu mekana defnedildi.

Åžehit Ali Åžeriati, 1979 yılında gerçekleÅŸen Ä°ran Ä°slam Devrimi'nden hemen önce verdiÄŸi dersler ve yazdığı eserler sebebiyle devrimin önde gelen düÅŸünürleri arasında kabul edilir.

Ä°ran'da ve tüm Ä°slam dünyasında eserleri hala büyük ilgi gören Åžeriati, okunmaya insanların düÅŸüncelerine katkı sunmaya devam ediyor.

Ali Åžeriati bazı kiÅŸiler tarafından Marksist düÅŸünceden yaptığı alıntılar sosyal adalet gelir eÅŸitliÄŸi, zengin- fakir iliÅŸkisi yorumlarından dolayı Ä°slam sosyalizmi inÅŸa etmekle suçlandı, suçlanıyor.

Ali Åžeriati öÄŸrencilik yıllarında Mısırlı yazar Abdülhamîd Cûde es-Sehhâr’ın Ebu Zer Gıfari kitabını tercüme etmiÅŸ ve kendi yorumları ile kitabı geniÅŸleÅŸmiÅŸti. Bu kitabı “Ebû Ẕerr-i Ġıfârî: Hüdaperest-i Sosyalist” diye yayınlamıştı.

Åžeriati’ye göre Ebuzer Åžam ve Medine’de mazlumları çevresine toplayıp onları faizcilere, paraperestlere, altın biriktiren seçkinlere karşı mücadeleye çağırmıştı.

Hz. Ebuzer “Altın ve gümüÅŸü biriktirip Allah yolunda harcamayanları çok etkin bir azapla müjdele” (tövbe- 34) ayetini okuyarak ÅŸöyle diyordu:

“Evinde ekmeÄŸi olmadığı halde eline kılıcını alıp bütün halka savaÅŸ açmayana ÅŸaÅŸarım”

“Ey Muaviye eÄŸer bu yeÅŸil sarayı kendi paranla yapıyorsan israftır. Yok eÄŸer halkın parası ile yapıyorsan ihanettir.”

“Ey Osman yoksulları sen daha yoksullaÅŸtırdın, zenginleri sen daha da zenginleÅŸtirdin”

Ebu Zer, Åžeriati’nin hayatının her döneminde canlı bir karakter olarak yer alan bir yol göstericiydi artık. KonuÅŸmalarında Ebuzer’den sıkça bahsedecek onu Müslüman gençliÄŸe rol model olarak sunacaktı.

Ali Åžeriati anti emperyalist duruÅŸu ile sömürüye karşı çıkarken zenginliÄŸin bütün bir topluma yayılması gerektiÄŸini savunuyordu. Peygamberimizi anlatırken onun sıradan bir insan gibi yaÅŸamasına vurgu yapıyor yönetici olarak herkes gibi cami yapımında çalışmasını çok önemsiyordu. Ve “Muhammed bizden biridir” diyordu.

Hz. Ebubekir ve Hz. Ömer’le ilgili övücü sözlerinden dolayı Åžeriati bazı fanatik Åžii kesimler tarafından da SünniliÄŸe yakın olmakla eleÅŸtirilirken, Hz. Osman ve Abdurrrahman b. Avf yönelik eleÅŸtirilerinden dolayı bazı fanatik Sünniler tarafından da aşırı Åžii olarak görülecekti.

Ali Åžeriati, Emevi, Abbasi, Safevi, Osmanlı bütün saltanat rejimlerini eleÅŸtirmekle birlikte, Haçlı istilası ve Batı sömürgeciliÄŸine karşı Osmanlı Ä°mparatorluÄŸunun Ä°slam dünyasına kalkan olduÄŸunu söylemekten de çekinmeyecekti.

Sünni dünyanın tarihteki en büyük devletlerinden biri olan Osmanlı’yı, övücü ÅŸeyler söylemesi kimi fanatik Åžiilerin tepkisini çekecekti.

Ali Åžeriati “Anne Baba Biz Suçluyuz” derken ve “Ali Åžiası Safevi Åžiası” derken geleneksel ÅžiiliÄŸe ciddi eleÅŸtiriler getirecek, Ä°mam Hüseyin’i anma programlarında ki törensel gözyaÅŸlarının hiçbir kıymetinin olmadığı söyleyecekti. Ehli beyti sev kurtul anlayışının yanlışlığını vurgulayacak, Ehl-i beyti sevmek onların yolunu izlemek, onlar gibi zalimlere karşı dik durmak ve onların ahlakı ile ahlaklanmakla olur diyecekti.

Ancak Åžeraiti Åžia’nın temel inançlarını hiçbir zaman sorgulamayacak daha çok Hz. Ali’nin imam Hüseyin’in Hz. Fatıma’nın Ebuzer’in örnek kiÅŸilikleri üzerinde dururken, Kerbela ve AÅŸura gününden hangi dersleri çıkarmamız gerektiÄŸini gösterecekti. ÖrneÄŸin Åžeriati Åžia’nın temel inançlarından ‘mehdiliÄŸi’ hiçbir zaman eleÅŸtirmeyecekti…

Ali Åžeriati, gençlik yıllarından itibaren okumaya baÅŸladığı Mevlana’dan ve Muhammed Ä°kbal’den çok etkilenmiÅŸti.

Ä°kbal’i Müslümanlar için bir iÅŸaret olarak gören Åžeriati, Ä°kbal için “Biz ve Ä°kbal” kitabında ÅŸöyle der:

“Muhammed Ä°kbal, Ä°mam Gazzalî veya Muhyiddin Arabi ve hatta Mevlana gibi yalnız ve yalnız irfan alemine dalarak, madde ötesini düÅŸünen ve nefis terbiyesiyle kendisini ve kendisi gibi birkaç kiÅŸiyi yetiÅŸtiren, dış alemden ve MoÄŸollar'ın ümmet üzerindeki baskı ve zulmünden habersiz bir arif deÄŸildir. Eba Müslim ve Selahaddini Eyyubi gibi Ä°slam tarihinin yalnız savaÅŸ, mücadele ve kılıç adamlarından da deÄŸildir. Yalnızca düzeltme ve deÄŸiÅŸtirme ile uÄŸraÅŸan, düÅŸüncede devrim yapan ve sosyal iliÅŸkilerde insani terbiyeyi düÅŸmana güç ve zor kullanarak kazandırmayı yeterli bulanlar gibi de deÄŸildir.”

Åžeriati’ye göre Ä°kbal; Hz. Ä°sa gibi bir kalbi, Sokrates gibi düÅŸünsel melekeleri ve Kayser gibi yönetim becerilerini bir araya getirmiÅŸ bir ‘iÅŸaret’tir.(1)

Ali Åžeriati, Kuran’da zikredilen Habil-Kabil kıssasından hareketle hak ile batıl arasındaki mücadelenin tarihsel köklerine inmiÅŸti. Tevhid mücadelesinin hak batıl mücadelesinin Adem’in çocukları Habil-Kabil ile baÅŸladığı ve kıyamete kadar devam edeceÄŸini ifade ediyordu.

Ali Åžeriati ‘Hacc’ kitabı ile Müslümanlara yeni bir ufuk kazandırmıştı.

Hac’daki ibadetlerin anlamlarına yeri yorumlar getirmiÅŸ Kurban kesen Müslümanlara “Senin Ä°smail’in kimdir” sorusunu sormuÅŸtu.

Åžeytan taÅŸlamada üç ÅŸaytana Firavun- Karun- Belam izahı getirmiÅŸ Müslümanlara ÅŸeytanı taÅŸlarken Mina’daki sembollerden hangi ÅŸeytanlara ulaÅŸması gerektiÄŸini göstermiÅŸti.

Bel‘am b. Bâûrâ adlı Yahudi bilgininin kimliÄŸinden hareketle de pragmatik ulema iktidar destekçisi ulama tipolojisini anlamaya ve anlatmaya çalışmıştı.

“Karun” tiplemesi ile küresel ve yerel kapitalistlere karşı verilmesi gereken mücadeleye vurgu yapmıştı. Firavun ile tüm zamanların TaÄŸutların anlaşılması gerektiÄŸini söylemiÅŸti.

Hz. Ali Muaviye mücadelesi üzerinden “Din’e karşı Din” söylemini geliÅŸtirmiÅŸ, Hz. Ali’nin hayatında gerçek tevhid ile tevhid görünümlü ÅŸirk düÅŸüncesine karşı mücadeleye dikkat çekmiÅŸti.

Hz. Ali Muaviye savaşını iki tarafta cennetlik anlayışı ile okuyan Sünni dünya bu gerçeÄŸi algılamada doÄŸrusu ciddi bir sarsıntı yaÅŸadı.

Åžeraiti, “Ey insanlar, hiç ÅŸüphesiz Allah'ın va'di haktır; öyleyse dünya hayatı sizi aldatmasın ve aldatıcı(lar) da, sizi Allah ile (Allah'ın adını kullanarak) aldatmasın.” (Fatır-5) ayetine vurgu yaparak Hz. Muhammed’in ÅŸirk le savaÅŸtığını ve galip geldiÄŸini, ancak Ä°mam Ali’nin tevhid elbisesine bürünmüÅŸ ÅŸirk ile savaÅŸtığını ve yenildiÄŸini söyleyerek Din ile dinin, Ä°slam ile Ä°slam’ın savaşına dikkat çekmiÅŸti. Åžeriati ‘Ali’ kitabında Hz. Ali’nin ümmet için örnekliÄŸi üzerinde durur.

Åžeriati Ali’yi anlatırken tarihsel Åžiilerin ve tarihsel Sünnilerin istediÄŸi Ali’yi anlatmaz. Ä°nsani erdemliliÄŸi, ahlakı, iyiliÄŸi, kendi ÅŸahsında somut nesnel yaÅŸanan bir gerçekliÄŸe dönüÅŸtüren, adaleti hiçbir maslahata kurban etmeyen, her türlü haksızlığa karşı durmayı temel ilke edinen, ancak Müslümanların vahdetini her maslahatın üzerinde gören bir insan olan Ali’yi anlatır. Ve Ali’nin sadece Åžiiler ve Sünniler için deÄŸil tüm insanlık için umut olduÄŸunu, tüm insanlık için örnek olduÄŸunu vurgular… Åžeraiti, Ali kitabında Hz. Ali’nin hayatını üç döneme ayırır:

23 yılık tevhid için mücadele…

25 yıllık vahdet için sabır…

5 yıllık adalet için hilafet…

Åžeriati “Ä°nsanın Dört Zindanı” kitabında hakikat arayışındaki insanın dört zindanını aÅŸması gerektiÄŸini vurgular.

Åžeriati, insan için temel sorunun insanın kendisi olduÄŸunu söyler:

“Öncelikle insanın doÄŸru bir tanımının yapılması gerekir. ÇaÄŸdaÅŸ insan için temel sorun insanın kendisidir der ve sorar: Nedir insan.”

Åžeriati’ye göre: “Ä°nsan dört zorlayıcının/cebrin etkisindedir; bu dört zorlayıcı gücün etkisinden özünü kurtarınca özde insan olabilir ve gerçek anlamı ile insan olmak bu dört zindandan kurtularak özgürlüÄŸün elde edilmesine baÄŸlıdır.”

Åžeriati, Kitapta insanın dört zindanını

1) Tabiat

2) Tarih

3) Toplum

4) İnsanın kendi zindanı, Olarak ifade eder.

Ali Åžeriati bu dört zindanın insanı kendini tanımaktan seçme yeteneÄŸinden alıkoymakta olduÄŸunu söyler.

Ä°ran’da yaÅŸamayı ve toplumumuzun dinini biz seçmedik diyen Ali Åžeriati, kendimizi Ä°ranlı ve Müslüman olarak bulduk der ve tarih ve toplum zindanlarının insanlarının dinlerinde, mezheplerinde belirleyici olduÄŸunu vurgular.

Åžeriati, kitapta “Ä°nsan ilk üç zindanlarından bir ÅŸekilde(bilim, teknoloji vb) kurtula bilirken, dördüncü zindan olan bizzat kendi içinde olan (mal- para, cinsellik, makam, ego- ben) zindanından, kurtulması kolay olmamaktadır. Ä°nsan bilim ile doÄŸa zindanından, tarih zindanından, toplumsal kurallara egemen düzenin zindanından kurtula bilir. Fakat yazık ki kendi zindanından bilim ile kurtulamaz. Çünkü bilimin kendisi de tutsaktır” der. Kendi zindanından kurtulmanın yolunun aÅŸk olduÄŸunu söyler. ‘AÅŸk’ıda ÅŸöyle tarif eder: AÅŸk her ÅŸeyi bir amaç uÄŸruna vermek ve karşılığında hiçbir ÅŸey istememektir.”

44 yıllık ömründe çok sayıda talebe yetiÅŸtiren Åžeriati, 50'ye yakın kitap yazmıştır. Bu kitapların hemen hemen tamamı Türkçe'ye de tercüme edilmiÅŸtir.

Åžehit Åžeriati bir duasında Allah’tan ÅŸöyle bir yaÅŸam dilemiÅŸti:

Allahım! Bana yenilgide çabalama, umutsuzlukta sabretme, yoldaÅŸsız yürüme, silahsız savaÅŸma, ödülsüz çalışma, sessizlikte fedakarlık, dünyasız din, avamsız mezhep, isimsiz yücelik, piÅŸkinliÄŸe vurulmayan pervasızlık, gurursuz çetinlik, hevessiz aÅŸk, halkın kalabalığı arasında yalnızlık ve sevilenin sevildiÄŸini bilmediÄŸi bir sevme baÅŸarısı nasip et.

Allah’ın Åžeriati’nin duasını kabul edip ona istediÄŸi bu hayatı lütfettiÄŸini söylemek mümkün.

Åžehit Ali Åžeriati’ye selam olsun rahmet olsun… (1.)

• Ali-Åžeriati-Ãœzerine