İSLÂM’DA ÖN YARGI

H24/ Makale / Mehmet Ali BİÇER 

Elde kesin bilgi, deneyim ve belge olmaksızın karşımızdaki bir kişiyi yargılamak ve hakkında olumlu veya olumsuz karar vermeye ön yargı denir. Öyle ki, Nobel Fizik ödüllü, Siyonizmin hizmetkârı Albert Aynştain’in “Ön yargıyı parçalamak, atomu parçalamaktan zordur.” Şeklindeki ifadesi konumuzun önemini bir kat daha açığa çıkarmaktadır.

ÖN YARGI CEHALETTİR

Ön yargının değişik versiyonları ise şüphelenmek, kuşkulanmak, niyet okumak, tahminde bulunmak, kalbden geçenleri bilmek, sanıda bulunmak şekliyle bulunduğumuz toplum içinde kullanılmaktadır. Ön yargı, bir ilme dayanmayan, birinden duyulmayan ve kesinlik ifade etmeyen sezilerdir. Şeytanın bir özelliği de insana vesvese-kuşku vermesidir. Ön yargı nasıl oluşur; Bir konu önce beyinde kurgulanır, sonra kâlbde kesinleşerek onaylanır ve bu düşünce davranışa dönüşür.

ÖN YARGI İNSANI YANILTIR

Ön yargılı olmak, bir şekilde zanda bulunmaktır. Zannın ağır basan şekline zannı galip, bu belirtilerin beynimizde zayıflamasına da vehim denir. İmâm Azam Ebû Hanîfe’nin “Şu kimselere şaşarım; zanla konuşurlar ve onunla amel ederler.” Sözü bizim yanlışlara meydan vermememiz için dikkat çekicidir. Ön yargı-zan peşin hüküm vermenin adıdır.

ÖN YARGI BİR HASTALIKTIR

Ön yargının ileri aşaması olan zannı galip, İslâm Dini’nde haram olduğu gibi tecessüs ve gıybet haramlarını da tetiklemektedir. Ön yargının bulunduğu yerde dostluk, arkadaşlık, akrabalık, kardeşlik bağları zedelenir. Öyle ki, toplumu içinden kemiren bu sinsi kâlb hastalığı, sevgi toplumunun oluşmasına büyük engel teşkil eder.

Ayrıca; Ön yargılı kişiler farkında olmadan Hucurat Suresi’ne de muhalefet etmiş olurlar. Zannetmek Allah (C.C.) korusun insanı müşriklerin, putperestlerin özelliklerine de benzetebilir. Bu bağlamda ürperen kalblere, aşağıdaki kutsal mesajları aktaralım.

Hucurat Suresi:12 - “Ey iman edenler! Zannın (ön yargı) bir çoğundan sakının. Çünkü zannın bir kısmı günahtır. Birbirinizin kusurlarını ve mahremiyetlerini araştırmayın…”

Yunus Suresi:36 - "Onların (müşriklerin) çoğu zandan (ön yargı) başka bir şeye uymaz. Şüphesiz zan (ön yargı), haktan (ilimden) bir şeyin yerini tutmaz."

Necm Suresi:23 - "Putlar, sizin ve atalarınızın taktığı isimlerden başka bir şey değildir. Allah onlar hakkında hiç bir delil indirmemiştir. Onlar zanna (ön yargı) ve nefislerinin aşağı hevesine uyuyorlar"

İsra Suresi:36 - “Hakkında ilmin olmayan bir şeyin peşinden gitme. Çünkü duyma (sem), görme (basar) ve muhakeme (fuat) bunların hepsi ondan sorumludur.”

Hadis’i Şerif: "Zandan (ön yargı) sakının. Çünkü, zan (ön yargı) sözün en yalan olanıdır. "

ÖN YARGI YASAKTIR

İnsanların davranışlarını önyargı (zan) ile belirlemelerini Allahü Teala yasaklamıştır. Önceki kavimlerin dalâlete sapma nedenlerinin biri de önyargılı olmaları nedeniyledir. Önyargı; Her şeye menfi yönden bakmak, insanların işlerini ve davranışlarını kötüye yormaktır. Kesin bir delile dayanmadan birisinin söz ve hareketlerini kötüye yorumlamaktır.

ÖN YARGI KALBİ YORAR

Güzel olan önyargılarımız bir kimse veya bir olaya iyi kanâat sâhibi olmamıza yol açar ki, kesin hüküm bulunmayan bir şeyi iyiye yorumlamamızı sağlar. İşte Bediüzzaman (K.S.)’un yaklaşımı; “Bizler için şimdi her şeyin iyi tarafına ve güzel cihetine ve ferah verecek vechine bakmak lâzımdır ki manâsız, lüzumsuz, zararlı, sıkıntılı, çirkin, geçici haller nazar-ı dikkatimizi celbedip kalbimizi meşgul etmesin.”

ÖN YARGININ GÜZELİ

Güzel ön yargılı (Hüsnü zan) olmak örnek modelimiz, Peygâmberimiz Hz. Muhammed (S.A.V.)’in sünnetidir. “Güzel düşünen, güzel görür.” Hadis’i Şerif’i ile de bu anlayış teşvik edilmiştir. Olaylara pozitif yönüyle bakmak, hayr murat etmek erdemli bir davranıştır. Genelde, olaylara güzel düşünce ile yaklaşmalı ve “Bu işte bir hayır vardır” demelidir.

NEDEN ÖN YARGI

Kişinin karakter (mizac) bozukluğu, hayat düzeninin çarpık oluşu, herkesin sözlerini şüphe ile karşılıyor olması veya her işin altında bir hile, bir oyun araması olabilir. Böyle bir kişi manevi tedaviye muhtaçtır. Kalbinde ön yargı hastalığı bulunanlar herhalde bir gönül doktorunun dizinin dibine oturmalıdır.

ÖN YARGININ TEDAVİSİ

Gerçekleşen önyargılı davranış sonucu o kişiye suçunu itiraf etmeli, özür dilemeli ve hemen ardından da helâllik almalıdır. Ayrıca, usulüne uygun olarak, Cenab’ı Allah’a tevbe etmeli, ardından gözyaşı dökebilmelidir. Yaptığı bir kötülük için sizden özür dileyen, bir daha yapmayacağını söyleyen bir kimsenin, özrünü kabul etmek gerekir. Bu davranış samimi olmasa da. 

BİR UYARI

Hakim, Savcı, Polis, Bekçi, Jandarma ve İstihbaratcı mesleğinin gereği, doğru, isabetli ve adil karar verebilmek için, sözleşme öncesi taraflar aldatılmamak adına şüpheci davranabilirler. Ön yargının oluşmasına da sebeb olmamalıdır. Örneğin; Tuvalette sakız çiğnenmez.

• Ön-yargı
• hizan
• Mehmet-Ali-BİÇER
• Hüsnü-Zan