Erdoğan, İsrail'le ilişkiler ısınırken Yahudi liderlerle buluştu

Türkiye cumhurbaşkanı, yenilenen Türkiye-İsrail bağları, artan antisemitizm, Holokost eğitimi, Rusya'nın Ukrayna'daki savaşı ve İran'ın nükleer yetenekleri gibi çeşitli konularda sorular yöneltti 

Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Birleşmiş Milletler Genel Kurulu'nun (UNGA) 78. oturumunda 19 Eylül 2023'te New York'ta BM Genel Merkezi'nde konuştu.

Görüşmeye katılan katılımcılara göre, ilk yüz yüze görüşmesinin ertesi günü, Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Çarşamba öğleden sonra New York'ta Amerikalı Yahudi liderlerle yaptığı özel görüşmede, mümkün olan en kısa sürede İsrail'i ziyaret etmeyi planladığını yineledi.

Birleşmiş Milletler Genel Kurulu oturum aralarında İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu ile görüştü. Geçen yıl da benzer bir söz veren Erdoğan, yıllar süren gergin ilişkilerin ardından Türkiye ile diplomatik bağların 2022'de tam olarak yeniden kurulmasını sağlayan İsrail'e olası bir ziyaret için net bir zaman çerçevesi sunmadı.

Çarşamba günü Jewish Insider'a konuşan iki katılımcı, bunun yerine, Yahudi devletine yapacağı geziden önce Netanyahu'yu ilk olarak Ankara'da ağırlayacağını doğruladı. Neyanyahu'nun, yakın zamanda üçüncü beş yıllık dönem için yeniden seçilen Erdoğan ile bu yaz Türkiye'de görüşmesi planlanmıştı ancak kalp pili implantasyonu nedeniyle sağlık sorunları nedeniyle bu ziyareti ertelemişti. Üst düzey bir İsrailli diplomatik kaynağa göre, BM toplantısı öncesinde yalnızca telefonda görüşen iki lider, Salı günkü görüşmede karşılıklı ziyaretleri koordine etme konusunda anlaştılar. İsrail Devlet Başkanı Isaac Herzog, Mart 2022'de Türkiye'yi ziyaret etti. Katılımcılar, Erdoğan'ın Manhattan'da yaklaşık 30 Yahudi liderle BM genel merkezinin karşısındaki Türk Evi'nde bir saatten fazla süren görüşmesi sırasında, Türkiye Cumhurbaşkanı'nın Türkiye ile Türkiye arasında yenilenen bağların da aralarında bulunduğu çeşitli konularda sorular yönelttiğini söyledi. İsrail, artan antisemitizm, Holokost eğitimi, Rusya'nın Ukrayna'daki savaşı ve İran'ın nükleer yetenekleri. 

Hamas tarafından tutulan rehinelerle ilgili endişelerini özel olarak dile getirdiğini belirten bir katılımcı, "Sorunlar var" dedi. Bu arada başka bir katılımcıya göre Erdoğan, İran'ın nükleer silah elde etme ihtimaline ilişkin soruyu yanıtlarken biraz muğlak davrandı. Katılımcı JI'a şunları söyledi: "Cevabı şu oldu: 'Bölgedeki ülkelerin nükleer silah edinmesine karşıyız'.

Katılımcı, Erdoğan'ın İsrail ziyareti sırasında Kudüs'teki Tapınak Dağı'ndaki Mescid-i Aksa'da namaz kılmakla ilgilendiğini belirtmesinin ardından Ağlama Duvarı'nda namaz kılıp kılmayacağının sorulduğunu söyledi.

Katılımcıya göre Müslüman cumhurbaşkanı buna yanıt olarak "hiç kimseyi hiçbir yerde dua etmeye zorlamayacağını" söyleyerek Ağlama Duvarı'nın gündeminde olmadığını öne sürdü.

Katılımcı JI'ye "Ama 'Ağlama Duvarı'nda dua etmeyeceğim' demedi" dedi. Katılımcılar arasında Amb da vardı.

Dışişleri Bakanlığı'nın antisemitizmi izleme ve mücadeleden sorumlu özel elçisi Deborah Lipstadt; Hakaretle Mücadele Birliği'nin CEO'su Jonathan Greenblatt; Başkanlar Konferansı'nın başkan yardımcısı ve eski CEO'su Malcolm Hoenlein; Başkanlar Konferansı Başkanı Harriet Schleifer; American Friends of Lubavitch'in başkan yardımcısı Haham Levi Shemtov; ve uzun süredir AIPAC lideri olan Harley Lippman. Geçtiğimiz Eylül ayındaki BM Genel Kurulu'nda Erdoğan ilk olarak İsrail'i ziyaret etme sözünü verirken diğer grupların yanı sıra Başkanlar Konferansı, AIPAC ve J Street'ten temsilcilerle bir katılımcının "uzlaşmacı" olarak tanımladığı bir saatlik tartışma için bir araya geldi.

Katılımcıların bazı nedenlerle kendisi hakkında lobi faaliyeti yürütmeye çalışmasına rağmen, Erdoğan Çarşamba günü herhangi bir ek taahhütte bulunmuş gibi görünmedi. Örneğin Foxman, Erdoğan'ı bir sonraki Washington ziyaretinde ABD Holokost Anıt Müzesi'ni ziyaret etmeye teşvik ettiğini söyledi. Holokost'tan sağ kurtulan Foxman, "Bunun kolay bir soru olduğunu düşünüyorum" dedi.

Foxman, Türkiye cumhurbaşkanının "evet" ya da "hayır" demediğini belirterek, Erdoğan'ın bunun yerine antisemitizme karşı olduğunu vurguladığını belirtti. Yine de Foxman, müzeye ve tercih edilirse İsrail'e kadar kendisine eşlik edeceğini söylediğinde Erdoğan daha anlayışlı görünüyordu. Foxman, "'Tamam' dedi" diye hatırladı. JI'ın kıdemli siyasi muhabiri Lahav Harkov'un katkıda bulunduğu ek raporlar.

• israil
• erdoğan