Evladı Kerbela Seyid Rıza'nin İdamının 83.yılı

H24/Biyografi /Katliam

Bugün Dersim ve Seyit Rıza'nın Idamı 15 Kasım 1937 günü Seyid Rıza, oğlu Hüseyin ve onlarca diğer masum sivil Kürd Elazığ Buğday Meydanında idam edildiler.

Seyid Rıza; üstündeki geleneksel Kürd elbiseleri zorla çıkartılıp, fötr şapka ve pardesü giydirildikten sonra, idam yerine götürülür.

Seyid Rıza: “ Beni 17 yaşındaki oğlumdan önce idam edin o zaman. Ayrıca kırk liram ve saatim var. Oğluma verirsiniz sonra” demesine rağmen; oğlu ve diğer arkadaşları gözünün önünde asıldıktan sonra kendisi askerler tarafından meydana çıkarıldı. Etrafta kimse yoktu, Ama Seyid Rıza, meydan insan doluymuş gibi sessizliğe ve boşluğa hitap etti

“Ewladé Kerbela’yime! Bé gunay me! Ayıwo, zulımo, cinayeta! (Evladı Kerbela’yız! Günahsızız! Ayıptır, zulümdür, cinayettir!) dedi

ve ekledi: "Ben sizin yalanlarınızla baş edemedim bu bana ders oldu, ancak ben de sizin önünüzde diz çökmedim, bu da size dert olsun" dedikten sonra; Bu yaşlı adam rap rap yürüdü. Çingeneyi itti. İpi boynuna geçirdi. Sandalyeye ayağıyla tekme vurdu ve kendi infazını gerçekleştirdi.

[İdam gecesinin anlatımında İ.Sabri Çağlayangil’in anılarından]

SEYİT RIZA KİMDİR

 Seyit Rıza ya da Kırmancki’deki adıyla Sey Rıza’nın kesin doğum tarihi bilinmemekte olup 1863 yılında Pulur Lirtik Köyü’nde doğdu. Asılırken kendi ağzından 75 yaşında olduğunu söylediğini yazılmaktadır.

15 Kasım 1937 yılında Xarput’ta altı Dersim ileri geleniyle beraber idam edilmiştir. 75 yaşında olan Seyit Rıza’nın yaşı küçültülerek idam edilmiştir. Seyit Rıza, Dersim'in Batı Dersim Aşiret Konfederasyonu Şeyh Hesenu (Hesenan) aşiretinin Yukarı Abbasan (Avasu ) ezbetindendir. Seyit İbrahim’in dördüncü ve en küçük oğludur.

Dersim'in Kalmen Sor ve Lirtik bölgelerinin Derê Arey Köyü'nü karargah edinen Seyit İbrahim ölünce, aşiretinin liderliğini halef olarak tayin etmiş olduğu Sey Rıza üstlenmiştir. Babasının ölümünden sonra Seyit Rıza, Lirtik'ten ayrılarak Tujik Dağı eteğindeki “Ağdat Köyü”ne yerleşmiştir. Burada bir parantez açalım.

Dersim’de tek lider yoktur. Aşiretlerde aşiret önde gelenleri, Ocakzadelerde ise Pir, Rayberler lider konumundadırlar. Örneğin Bava Mansur, Kuresan bir aşiret değil ocaktır. Ocaklar Dersim Kızılbaş inanç merkezleridir. Seyit Rıza’da Batı Dersim Aşiret Konfederasyonuna bağlı Avasu aşiretine mensuptur. Seyit Rıza’nın dört oğlu vardır. İsimleri Sey Hasan, Bıra İbrahim, Resik Hüseyin’dir.

Büyük oğlu Şeyh Hasan 17 Ağustos 1937 tarihinde 30 kişi ile beraber öldürülür. Ağdat Köyü, Hozat'ın Sin Nahiyesi'ne bağlıdır. Elazığ İstiklal Mahkemesi Cumhuriyet Başsavcısı Hatemi Şahamoğlu, Seyit Rıza'nın bu köyde “Viyalık” ve “Sesen Kale” olarak bilinen, ilki siyasi, ikincisi askeri iki karargahı bulunduğunu söylüyordu.

Seyit Rıza, Batı Dersim aşiretleri içerisinde sözü geçen bir aşiret önderiydi. Seyit Rıza’nın akıl hocası kendisiyle beraber Elazığ’da idam edilen Kures Ocağı Pirlerinden Uşene Seydi’dir. Uşene Seydi ve Kızılbaş Piridir. Dersim bölgesinde sevilen sayılan bir yol önderidir. Uşenê Seydi aynı zamanda Dersim fikriyatının en önemli isimlerinden biridir. Kırmancki dilinde deyişler, şiirleri, klamları vardır.

Seyit Rıza, Pir ocağına mensup değildir tikmedir. Kızılbaşlık dininde Ocakzade olmayan biri Pir ve Rayver olamaz. Ancak Pir kendisine el verirse tikme olabilir. Seyit Rıza’da Abbasan (Avasu) pirlerinden el almıştır. Kendi aşireti içinde Kızılbaş inancına göre Pir gelmediği zaman dini aşiret içindeki iç meseleleri çözme yetkisine sahiptir.

Seyit Rıza, 1915 Ermeni Kırımı’nda Dersim’e sığanan Ermenilere sahip çıkar onları Osmanlı devletine vermez ve soykırımdan kurtarır. Rus işgali dönemi gelip çattığında Seyit Rıza, Osmanlı hükümetiyle anlaşma yapar. Bu anlaşmaya göre Dersimliler, Rus işgaline karşı Osmanlı’nın yanında yer aldılar. Buna karşılık Osmanlı hükümeti de Dersimlilere silah ve para vermiştir. Bin yıldan beri topraklarını ve özerkliklerini kıskançlıkla koruyan Dersimliler “savunma savaşı”na girerler.

• Dersim
• Şehid-dersim
• Tunceli
• Ovacık
• Pertek
• Dersimo
• Seyit-Rıza
• Evladı-Kerbela