ressam Gentile Bellini'nin Sultan Mehmet Portresi

Bellini’nin Fatih Sultan Mehmet portresindeki genç tartışma yarattı: Tablodaki ikinci kiÅŸi Cem Sultan mı?

Milliyet’in ulaÅŸtığı arÅŸiv belgesine ve uzmanların görüÅŸlerine göre tabloda yer alan genç, Fatih’in oÄŸlu Cem Sultan. Prof. Dr. Ali Åžükrü Çoruk ise, iki kiÅŸinin de Fatih olabileceÄŸine iÅŸaret ederek “Fatih gibi bir hükümdarın baÅŸka bir kiÅŸiyle eÅŸit ÅŸartlarda bir tabloda yer alması bana uzak gözüküyor” dedi

 Bellini’nin Fatih Sultan Mehmet portresindeki genç tartışma yarattı: Tablodaki ikinci kiÅŸi Cem Sultan mı?

 Ä°stanbul BüyükÅŸehir Belediyesi’nin (Ä°BB) Ä°ngiltere’de açık artırmaya katılarak yaklaşık 8 milyon liraya Ä°stanbul’a kazandırdığı, Fatih Sultan Mehmet tablosundaki genç portrenin kime ait olduÄŸu merak konusuydu.

Fatih Sultan Mehmet’in üç orijinal portresinden biri olan ve 15’inci yüzyılda Ä°talyan ressam Gentile Bellini’nin yaptığı tahmin edilen yaÄŸlıboya tablo 770 bin sterlin karşılığında Ä°BB tarafından satın alınırken; Milliyet, tablodaki merak edilen diÄŸer kiÅŸinin Cem Sultan olduÄŸunu iddia eden arÅŸiv belgelerine ulaÅŸtı. 47 yıl önceki yayın YaÄŸlı boya tablonun hikâyesini Türkiye’de il kez gündeme getiren 2018’de yaÅŸamını yitiren Sanat Tarihçisi Semavi Eyice’ydi.

Eyice’nin Ocak 1973’de tablonun siyah-beyaz fotoÄŸrafını da yayınlayarak kaleme aldığı makalede, ÅŸu bilgiler yer aldı: “Ä°sviçreli tarihçi Rudolf Tschudi (1884-1960), 1959’da Basel ÅŸehrinde bir evde üzerinde Fatih Sultan Mehmed ile genç bir ÅŸehzadenin tasvir edildikleri bir tablo bulmuÅŸ ve bunu Franz Babinger’e (Osmanlı araÅŸtırmalarıyla ünlü Alman tarihçi) bildirmiÅŸti. Resim, Ä°sviçreli sanat eserleri tüccarı Christian von Mechel (1737-1817) tarafından satışa çıkarılarak 1807’de bir aileye geçmiÅŸ. Babinger herhalde sahipleri istemediÄŸinden, resmin bugün kimin elinde olduÄŸunu belirtmemekte ve bu hususta en ufak bir ipucu vermemektedir. Bu gizlilik resmin aslını görmeyi baÅŸkalarının istemesi için de olabilir.

Resim 45.8 x 34 santim, kıvrılmış ve çatlamış bir tahta levha üzerine yapılmıştır. Levhanın arkasında ÅŸu yazı okunur: ‘Ä°kinci Mehmed ve onun oÄŸlunun Gentile Bellini tarafından resmi.’ Bu küçük tabloda karşılıklı olarak iki ÅŸahıs tasvir edilmiÅŸtir. Bunlardan saÄŸdaki, baÅŸka resimleri bilhassa Batılı sanatkarlar tarafından yapılan madalyaların yardımı ile hiç ÅŸüpheye meydan bırakmayacak surette teÅŸhis olunabilmektedir. Fakat karşısındaki gencin kim olduÄŸunu çıkartmak aynı derecede kolay deÄŸildir. Resmin arkasında ne zaman yazıldığı bilinmeyen Ä°talyanca yazıda onun da Fatih’in oÄŸlu olduÄŸu bildirilmiÅŸse de adı verilmemiÅŸtir.” OÄŸullarından hangisi? “Bu durum karşısında üç oÄŸlundan hangisi olabileceÄŸi meselesi ortaya çıkmaktadır.

Fatih’in en sevdiÄŸi oÄŸlu Åžehzade Mustafa, Bellini’nin buraya geliÅŸinden hayli yıl önce ölmüÅŸtür. Fatih’in büyük oÄŸlu Bayazıd ise Bellini’nin Ä°stanbul’da bulunduÄŸu yıllarda vali olarak Amasya’dadır. Babinger’in kanaatine göre geriye tek ihtimal kalmaktadır ki o da Sultan Cem’dir. Ancak o da bu sıralarda Konya’da yaÅŸamaktadır. Ayrıca Cem’in babası gibi kemerli, bir kartal burnuna sahip olduÄŸu ve bir gözünün de biraz kaymış olduÄŸu bilinmektedir. Resimde kemerli burun olmamakla beraber Babinger, arkada kalan sol gözün ÅŸaşılığının belli olduÄŸunu iddia etmektedir.

Ona göre bu delikanlı kesin olarak Sultan Cem’dir.” Viyana’dakine benzer 2016’da yaÅŸamını yitiren Türkolog Münevver Meriç ise 2006 yılında yayınladığı “Sultan Cem” adlı eserinde tablodaki kiÅŸinin Cem Sultan olduÄŸunu ÅŸöyle anlatmıştı: “Bu resimdeki gencin yüz çizgileriyle Viyana’da Ungnad resmindeki gencin yüz çizgileri arasında benzerlikler vardır. Bunları sıralarsak, her iki resimde de kulak kavuk tarafından kıvrılmıştır. Gözler açık renk, bakışlar melankolikir.

Üst dudaklar fark edilir ÅŸekilde ileri taÅŸkındır. Basel’deki resim ile Viyana’ya götürülmüÅŸ olan resim arasındaki bu benzerlikten, her iki resmin de Sultan Cem olduÄŸu görüÅŸü kuvvet buluyor.” ‘20 yaşındaki hali’ Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi ÖÄŸretim Üyesi Prof. Dr. Abdülkadir Özcan da, tablodaki kiÅŸinin Cem Sultan olduÄŸunu belirterek ÅŸunları söyledi: “Fatih, iki yıl önce, 1479 yazında Venediklilerden iyi bir ressam göndermelerini istedi. 1479 sonbaharında Gentile Bellini Ä°stanbul’a geldi ve yaklaşık 16 ay ÅŸehirde kaldı. Bu sırada Ä°BB tarafından alınan tabloyu da yaptı. Söz konusu tablo 1959’da Ä°sviçre’de özel bir koleksiyonda bulundu. Tablodaki genç adamın, o sırada 20 yaşında olan Cem Sultan olduÄŸu çok açık.

Çünkü Fatih’in diÄŸer oÄŸlu 2. Beyazıt, o sıralarda 32 yaşında. 2. Beyazıt dindar bir kiÅŸiliÄŸe sahip olduÄŸundan tahta geçtiÄŸinde Bellini’nin yaptığı tabloları saraydan attırdı. Bellini’nin sarayın bazı duvarlarına yaptığı freskleri de sıvayla kapattırdı. Fatih, meÅŸhur kanunnamesinde halef olarak Cem’i gösterdiÄŸini unutmayalım. Bana göre Bellini, söz konusu tabloyu 1480’de çizdi.” Ä°kisi de Fatih mi? Ä°stanbul Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü Edebiyat Fakültesi Bölüm BaÅŸkanı Prof. Dr. Ali Åžükrü Çoruk ise, tablodaki iki kiÅŸinin de Fatih Sultan Mehmet olabileceÄŸine iÅŸaret ederek, “Bellini bana göre bu tabloda Fatih Sultan Mehmet Han’ı gençlik ve yaÅŸlılık dönemiyle birlikte resmetmiÅŸ. Åžehzade Fatih geleceÄŸine bakarken, yaÅŸlı Fatih geçmiÅŸine bakıyor. Fatih gibi bir hükümdarın baÅŸka bir kiÅŸiyle eÅŸit ÅŸartlarda bir tabloda yer alması bana uzak gözüküyor” dedi.

Christie’s müzayede evi de açık artırmadan önce yaptığı açıklamada, tablodaki kiÅŸiye iliÅŸkin ÅŸu görüÅŸe yer vermiÅŸti: “15’inci yüzyılın sonlarında DoÄŸu ve Batı arasındaki büyüleyici etkileÅŸimi belgeleyen portrede, Sultan II’inci Mehmed’in yanında oturan kiÅŸi, Avrupalı olabilir, muhtemelen bir Venedik tüccarını veya diplomatı ve çift portrenin (double portrait) yapıldığı jeo-politik zamanları temsil ediyor.”

• Ä°talyan-ressam-Gentile-Bellini
• Fatih-Sultan-Mehmet
• Cem-sultan