Kadim Şehir BETLİS

Selam ve muhabbet ile başlarken Tarihe tanıklık eden güzellikler ortaya koyan bir anektud ile güzel şehir ve güzel insanlardan bahsetmek istedik

Her memleketin bir güzelliği elbete ki vardır, yer altı yer üstü doğal harikaları vardır . Coğrafyası tabii güzellikleri olabilir İşte bu noktada Doğasının yanı sıra Bitlis ilimiz şehidleriyle, Alimleriyle, Erenleriyle meşhurdur.

 Mutefekkir Bilim insanı, siyasetçi, Sadrazam, Akademisyen insanlardan bahsetmek istedim. Suları buz gibi soğuk ama insanı sıcak kanlıdır.

Şanlıurfa Peygamberler şehri iken Bitlis’te Evliyalar şehri olarak anılmaktadır. İlk olarak baktığımızda Büyük İskender tarafından kurdurulan kadim bir şehir olarak tarihe geçer.Hazreti süleymandan sonra Kuşlar ile konuşan alim Bilge kişi Feqiyé Teyran daha evvel Hizan’a Bağlı Bahçesaray Müküs civarlarında yaşamıştır.

Selcuklular Anadoluya ilk geldiklerinde Ahlat’a yerleşirler burada Kümbetlerini ve Tahtlarını Kurarlar. Artukoğulları , Danişmendoğulları, Mengücekoğulları ve Saltukoğulları gibi Ahlatşahlar da Anadolu’da kurulmuş ilk Türk-İslam beylikleridir dolayısıyla Ahlat Selcukluların Başkenti idi.

1071’de Alparslan ile Timur bu cografyanın ovalarıda savatşılar. 28 Kürt aşiretinin bir araya geldiği ve Rojki Beyliği Mutkinin Tap ( Kavakbaşı ) Koyünde kurulmuştur. Alemdar Baba olarak Bilinen Türbesi Bitlis’te medhun Feyzullah Ensari’nin Ebu Eyyub el ensari’nin Kardeşi olduğu bilinmektedir.

Evliya çelebi ‘nin seyahatname’sinin Dışında Kürt Toplumunun en kapsayıcı tarih Ansiklopedisi Şerefname Bitlis Beyi Şerefhan’a aittir.

 Evliya Çelebi Bitlis’te anlatırken Abdal Han’ın misafiri olduğunu ve yetişmiş kültürlü Bitlis Beyi’nin Kütüphanesinden, medreselerde görev yapan bilim adamlarına değer verdiğini yazmaktaydı. 1514 yılında 28 Kürt beyliğinden 24’ü, Emîratîya Kurdistanê sıfatıyla Mela Îdrisê Bedlîsî aracılığıyla Osmanlı ile bir antlaşma imzaladı.

Bu antlaşmaya göre Kürdistan emirlikleri özerk yapılarını koruyacak ve Osmanlı’ya sembolik olarak bağlanacaktı. Anlaşmayı imzalayan emirlikler şunlardır: Bitlis Emirliği (Bitlis Hakimi Emîr Şerefûddîn), Hizan Emirliği (Melîk Emîr Dawûd), Hasankeyf Emirliği (Melîk Emîr Xaliq), İmadiye -Amedîye- Emirliği (Sultan Hiseyn), Cizre Emirliği (Hakim Şah Elî Beg), Çemişgezek Emirliği (Hakim Melîk Xelîl), Pertek Emirliği (Hakim Qasim Beg), Soran Emirliği, Urmiye Emirliği, Atak -Zirkan- Emirliği (Ehmedê Zirkanî Beg), Eğil Emirliği (Malbata Laleyan), Garzan Emirliği, Palo Emirliği (Hakim Cemşîd Beg), Siirt Emirliği (Emîr Hûseyn), Meyafarkin -Silvan- Emirliği, Sason Emirliği, Sincar Emirliği, Çermik Emirliği, Malatya Emirliği, Urfa Emirliği, Besni Emirliği, Harput Emirliği, Mardin Emirliği, Salhur Emirliği…

Cumhuriyet Dönemi İsyanlarının en önemlilerinden Mela Selim isyanı, Mutki isyanı, Şerefhan isyanı, Kör Hüseyin Paşa ve Heyderan isyanları, Şeyh said İsyanları memleketin önemli isyanlarındandır. Koçzade Yusuf Ziya Bey Bitlisli 1.Türkiye Büyük Mecliste Mebusluk 1920 ‘ye kadar Mebusluk yaptı. Şeyh Said hadisesinden dolayı idam edilmiştir.

Mem u Ziné aşk destanını bir benzeride, Süphan Dağı civarında yaşamış Siyabend u xecé aşkı efsanesi yüzyıllardır anlatılmaktadır. Sarıkamışta Hamidiye alaylarında Kahır ekseriyette Çoğu evlatlarını kurban vermiştir. Kurtuluş savaşı dineminde resmi kayıtlara göre Çanakkalede 58 Şehid’i vardır.

Hizan’da Gavs-ı Hizan Sıbgetullah Arvasi.Mutki Oxin’de İlim ve irfan Mektebinden Şeyh Fethullah-ı Verkansi ve evlatları şeyh Aladdin ve Seyh Mezher Bu medreseden Yetişen, Bediüzzaman lakabını alan Said-i Nursi ve Fetvaları ile Meşhurluk ünvanını buradan alan aslen Elcevazlı Molla Sadrettin Yüksel Hoca Efendi, Norşin ‘de Hazret ve ailesinin hizmetleri Suriye’ye kadar devam eden tarikat zinciri ile maneviyatın kalbine kan pompalamaktadır.

Cumhuriyet sisteminin 2. Baskanı İsmet İnonü Kürümoğlu ailesinden’ dir. Aynı aileden olan Ahmet Nejdet Sezerin Esi Semra sezer de aslen Kürümoğlu ailesindendir.

Mutki İsyanları ve Sürgün edilen ailer vardır mesela Musa bey’in ailesi, Musa Beyin Torunu Mutefekkir ve aksiyon insanı Salih Mirzabeyoğlu, Meşhur Dengbéj Muşlu Huseyno ve ailesi aslen mutki’nin Quran köyüdür.

Mutki demişken 157 yıl ile Türkiyenin en uzun yaşayan insanı Zaro Ağa meydan kazasından İstanbul ve dünyaya açılmıştır. Ermeni asıllı Willıan SAROYAN da Amerikada Doğmasına rağmen 1964 te Baba yurdu Bitlis’e gelerek bu toprakların kadirşinazlığını övmüştür. Son döneme siyasi arenaya damga vuran Kamuran inan, Cenevre Siyasal Bilimler hukuk mezunu ve yıllarca Devlet ve Siyaset adamlıği yaptı.

Askeri sahsiyetlerden Eşref Bitlis Paşa ve Son Genel Kurmay Başkanı Necdet ÖZER Paşa da ayrı şahıslardır. Eski Cumhurbaşkanı Ahmet Nejdet Sezerin eşi Semra sezerinde Erciş’ teki kürüm oğulları’ndandır . Adıyaman Menzil Şeyhi Seyda diye bilinen Gavs-ı Sani Bilvanis Köyünden göçmüşlerdir.

Maraş’ta Kanaat önderi Şeyh Abdullah Tayland ‘da Şeyh Fetullah Verkanısi’nin köyündendir Yukarıda ismi geçen Alim Sadrettin Yüksel Heyderan aşiretinden olup Kör Hüseyin Paşanın akrabasıdır.

Yüksel ailesi Yiğit oğlu Metin Yüksel İslamcı Hareketin Türkiye Genç Lideri idi. Fatihte camii çıkışında hain bir pusu ile şehid edildi. Ağabeyi Edip Yüksel Amerikada Felsefe üzerine akdemiysen ve yazardır. Sureyya yüksel 1954 te Bitliste dünyaya geldi Unuversitelerde ilk başörtü eylemlerinin simge şahsiyetlerinden ve astronomi bölümü mezunudur.Müfid Yüksel Sosyolog yazar tarikatlar Ortadoğu uzmanı görüşleri ve fikirleri bir çok gazeteciye siyasetçiye yol göstermektedir.

Bilim adamı Prof.Dr.Fuat Sezgin, İslam Bilim Tarih araştırmacısı, Avrupa’da Sürgün Gazeteci Cahit Mervan, Holding sahibi İş Adamları , Sanatçı Onur Akın,İstanbul Kapalı çarşıda ve Altın mücevherat piyasasının önmeli Bitlisin ermeni asıllı şahsiyetleri ve başarıları kadar memleketlerine olan sevdalıkları ve temsiliyetleri noktasında alkışlanmaktadırlar.

Bosna Hersek ‘te Boşnaklara yapılan zülme sessiz kalmayıp 1992’de Truvmik Şehrinde Şehid olan Yakulu Selami Yurdan ve Babaası Ferman Yurdan, kardeşi Zekai Yurdan’da Gazi olmuşlar idi. 15 Temmuz’da Çirkin Darbe kalkışması Hadisesi 241 insanı Katlederken mahir Ayabak ve Mehmet Ali Kılıç iki Bitlisli gençte Şehadete koşmuşlardı.

Sonuç olarak bu kadim şehir tarihinde olduğu gibi her fikriyata ekol insanlar liderler yetiştirmiştir. Düşünce olarak farklı olabilirler adamlıkta, siyasette, ticarette , sosyal hayatta saygındırlar. Beyefendi’dirler, Kalender’dirler, yollarını takip eden dünya çapında saygınlıkları mevcuttur. İnançta, siyasette, ekonomide, yemek Kültürüyle, Tarihiyle değerlidir.

Kadim Şehir Zulqarneyn den geçenlere selam olsun bu kadar güzelliklerle dolu insanları yazmak bir borç idi gelecek nesillere ve tanımayanlara kısmen anlatabildiysek ne mutlu bizlere eksik bıraktığım olabİlir şülçi Lisan ettiysek affula! Allah’a emanet olun

Talip AKSOY

• bitlis