Bugün günlerden zilan AÄŸrı  Dağı Ä°syanı'ndan Zilan Deresi Katliamı ve soykırımı 

Katliamı'na AÄŸrı'dan Zilan'a kadar sıçrayan, bir isyan ile baÅŸlayıp 15.000 kiÅŸinin katledilmesiyle ve sürülmesiyle bastırılan bir katliamdan bahsedeceÄŸiz.

Detaylarıyla, tarafsız belgelerden yola çıkarak derlemeye çalışacağız. AÄŸrı'da bir isyan baÅŸladı, Zilan'da insanlar katledildi. Bunun ucunda sivil halk (kadınlar, bebekler, çocuklar..) varsa yapılanların bizlerin nezdinde bir haklılığı olmamalıdır.

AÄŸrı Dağı Ä°syanı Nasıl BaÅŸladı? 1926 yılında Broyê Hesikê Telli AÄŸrı Dağı’nda isyanı baÅŸlattı. 1926 yılında sürgün edilmek istenen, ancak buna karşı çıkan Telli, jandarmaların silahlı saldırısına uÄŸradı ve bunun üzerine AÄŸrı Dağı’na çıkıp direneceÄŸinin mesajını verdi. Artık AÄŸrı Dağı Ä°syanı’nın tohumları atılmıştı.

Bıro ailesinin de isyana katılmasıyla birlikte isyan kadrosu artık kalabalıklaÅŸmaya baÅŸladı. Ä°syan büyüyüp, çevre yerlerdeki aÅŸiretlerin katılmasıyla birlikte artık bağımsızlık adına adımlar atılmaya baÅŸlanmıştı. AÄŸrı'da baÅŸlayan bu isyan, Zilan'da ses bulacaktı.

AÄŸrı Cumhuriyeti Ä°hsan Nuri ve Zilan Bey, Hesik aÅŸiret reisi Ä°brahim AÄŸa’nın Hesîke AÅŸiretleriyle birlikte Ä°ran sınırını aÅŸarak yeni bir isyan baÅŸlattı. Askeri birimlerin yetersiz kalması sonucu isyancılar, DoÄŸubayazıt’ta bulundukları bölgeyi denetim altına aldılar. Kontrol altına alınan bölgede, AÄŸrı Cumhuriyeti bağımsızlığını ilan etti.

Tendürek Harekâtı Türk Ordusu, 1929’un sonlarında Tendürek harekatı ile Ä°ran Kökenli Åžeyh Abdülkadir’in isyanına katılmasını önledikten sonra hareketi bastırmak için 1929’da aldığı bir kararla AÄŸrı’ya bir kuvvet gönderildi. Gönderilen birlikler ilk etapta bir baÅŸarı elde edemediler.

1930’da savur harekatı ile artık yavaÅŸ yavaÅŸ baÅŸarılar elde ettiler. 1930’un Mayıs ayında ataÄŸa geçen Türk güçleri, 10.000’i aÅŸkın askerle AÄŸrı daÄŸlarını kuÅŸattı. Artık çatışmalar baÅŸladı.

Zilan Ayaklanması / Zilan Deresi Katliamı 20 Haziran-13 Temmuz 1930 tarihleri arasında AÄŸrı’da yanan isyan Van’ın ErciÅŸ ilçesinde yankı buldu. Van ile Karaköse (AÄŸrı) arasında Zilan harekatı gerçekleÅŸtirildi. Bu harekat sırasında 13 Temmuz adı verilen Zilan Deresiveya Komkujiya Geliya Zilan KatliamıgerçekleÅŸti. AÄŸrı dağının etekleri yakıldı, köylerdeki insanlar öldürüldü, iÅŸkenceye maruz kaldı. Zilan katliamı sonucu 15.000 insan öldürüldü.

Bu insanlar arasında çocuklar, hamile kadınlar, yaÅŸlılar da vardı.  Zilan'ın Bilançosu; 15.000 insan öldürüldü, Köyler yakıldı, insanlar evlerini terk etti ya da zorla yurtlarından edildi. YaÅŸadıkları kabusun, acının hissi ile ölene kadar her gün öleceklerdi.  Bu olaylar Cumhuriyet gazetesinde ÅŸu ÅŸekilde kaleme alınmıştı: “AÄŸrı Dağı tepelerinde tayyarelerimiz çok ÅŸiddetli bombardıman ediyorlar.

AÄŸrı Dağı daimi ve infilak ateÅŸ içinde inlemektedir. Türk’ün demir kartları asillerin hesabını temizlemektedir. Zilan Deresi aÄŸzına kadar ceset dolmuÅŸtur.” BirleÅŸik Krallık DışiÅŸleri Bakanlığı ise raporunda: ErciÅŸ ve Zilan yakınlarındaki Türk baÅŸarısı birkaç silahlı adam ve büyük bir çoÄŸunluÄŸu oluÅŸturan silahlı olmayan sivillere karşı kazandığını aktarmıştır. Aslen Van ErciÅŸli olan YaÅŸar Kemal, 1950’lerde “Zilan Deresi Katliamı’nı öÄŸrenip çok etkilediÄŸini belirtmiÅŸtir” Daha sonra da bu katliama Deniz Küstü romanında yer verdi.

Üçüncü AÄŸrı Harekatı Türkiye, o dönemde Ä°ran sınırları içerisinde bulunan Küçük AÄŸrı Dağı’nın arkasına birliklerini ilerletmek için izin istedi. Böylece Ä°ran’a giden isyancıların yolunu kapatmış oldu. Daha sonrasında iki ülke arasında anlaÅŸma yapılarak Van’ın Kontur kasabası Ä°ran’a verilmiÅŸ, Küçük AÄŸrı Türkiye’nin sınırları içine alınacaktı.

Türk silahlı güçlerinin AÄŸrı’yı kuÅŸatmasının tamamlanmasıyla birlikte 7 Eylül 1930’da genel taarruz baÅŸlattı. SavaÅŸ esnasında Ä°syanı baÅŸlatan Ä°brahim AÄŸa öldü. Ä°hsan Nuri ise Ä°ran’a sığındı. Bu isyan sırasında yakalanan 34 kiÅŸi idam edildi. Karaköse adı olan bu ilin adı da AÄŸrı olarak deÄŸiÅŸtirildi.

• Geli-zilan
• zilan-katliamı
• cumhuriyet-gazetesi
• kürt-katliamı