ÇAD DEVLET BAŞKANI İDRİS DEBİ İTO ÖLDÜRÜLDÜ

H24/Makale/İbrahim Halil ER

İdris debi muhaliflerin saldırısı sonucu öldürüldü. Yerine oğlu geçti. Çad'ın kuzey bölgesindeki kur'an kabilesinin yaşadığı bölge olup isyan halindeydi.

Burada isyancılarla savaşan orduya yaptığı moral ziyareti sırasında öldürüldü. Kuran kabilesi Çad'ın en büyük kabilesi olup, önceki devlet başkanı hasan havran'ın de mesul olduğu kabileydi.

Başkan İdris Debi handeyi 28 yıl önce darbeyle indirip yerine geçmişti. Afrika da genelde lider değişimi kanlı olur, iç savaş çıkar. Idris debi ülkeye huzur getirdi. Başka birisi talip olsa iç savaş çıkar. Fakat Kur'an kabilesi ne der, başarılı ölü mü bilemem. Iç ve dış dengeler devreye girer. Burada fransa abd ve çin rektörü önemli.

Türkiye dostuydu ve orta afrikada ülkemizin önemli bir müttefiğiydi. Libyanin güvenliği ile de alakası var. Mısır ve sudan faktörü de burada sorunları tetikler idris debi, Türkiye dostu bir liderdi. Aynı zamanda ülkemize de sık sık gelirdi. Afrika liderleri arasında sevilen ve sözü dinlenen birisiydi.

Ülkesindeki iç savaşı sona erdirmiş ve diğer ülkelere göre daha huzurlu bir ülke haline getirmişti. Müslüman hristiyan çatışmasının olmadığı bir ülkeydi. 28 yıl ülkeyi yönetti. Fakat Debi, yönetimi Kur'an kabilesine mensup Hüseyin Habre'den Libya desteği ile darbeyle aldı. bu nedenl kuzeyin en güçlü kabilesi kur'an kabilesi hep isyan halinde oldular.

Libya Çad sınırı sürekli muhaliflerin olduğu bir bölge oldu. Kaddafi'nin de buradaki zengin uranyum yatkaları nedeniyle bölgeye talip olması ayrı bir sorundu. Bu bölge libya ile ilişkilerin olduğu bölge olduğu gibi bir çok libya kampı da vardı. ayrıca ülkenin akdeniz ile bağlantısı da buradan sağlanıyordu. Çad gibi eski sömürge ülkelerinde son sözü asıl efendileri olan eski sömürgeciler söyler. Fransa burayı sömürmüştü ve hala askeri olarak da burada güçlüdür.

Fakat abd'nin afrikadanın en büyük askeri üssünün burada olduğu söylenir ama bu gizlidir. Ama afrikanın en büyük abd elçiliği buradadır. yüzlerce kişi çalışır. bu da bölgenin önemini gösterir. burada abd çin fransa ve türkiye rekabeti vardır. fransa abd'ye karşı bizi el altından destekledi. buradaki okulların hatta tüm frankopon bölesi feto okullarının bize devrinde fransanın bu düşüncesi gizlidir. idris debi'nin mensup olduğu zahawa kabilesinin yüzde 70'i Sudan'da yaşar.

Sudan Çad sınırı bu kabileyle doludur. Çad'daki bir sıkıntı buraya yansır mı bilemem. daha önce de İdris debi'ye karşı darbe girişimi olduğunda fransa'nın desteği ile önlendi. Burada yine de belirleyici güç eski efendinin ne söyleyeceğidir. ama yine de yeni bir oyun kurulur mu bilemem. Çad'ın kuzeyindeki Nijer gibi ülkelerde boko harem iktidara geldi. güneyinde orta afrika cumhuriyeti müslüman hristiyan iç savaşının yoğun olduğu yer..

Bu nedenle çad'ın istikrarı orta afrikadaki denge için önemli..daha çok abd... ama zaten abd sinsice bölgeye yerleşmiş durumda.Fakat abd sadece çad'da değil tüm fransız bölgesinde fransayı diskalifiye etmeye çalışıyor. bu da fransanın agresifliğine yol açıyor.

savaşın nedeni kuzey topraklarda libyanın hak talep etmesiydi. Kuzey toprakları kur'an kabilesine aittir. Bu kabile müslüman ve dindardır. Çad'ın devlet başkanı habre de bu kabiledendi. Kaddafi bu nedenle darbeyle onu uzaklaştırdı. Debi iktidara geldi ama kaddafiye taahhüt ettiği yerleri vermedi... bu nedenle kuzey bölgesindeki savaşlar da libya desteğiyle hep devam etti. biz çad'da iken cumhurbaşkanı ayda bir iki hafta kaybolurdu.

Nerede diye sorduğumuzda kuzeyde savşata derlerdi. çad ile sudan arasındaki ilişkiler bozuktu. Erdoğan Çad'a geldiğinde bu ilişkilerin düzeltilmesi için adım attı. bu çalışma ile sudan ve çad arasındaki ilişkiler düzelmeye başladı. o zaman başkent encamina'dan kızıldenize ulaşan bir tren yolu yapılması gündeme geldi. bunun için ihale bile yapılacaktı sonra ne oldu bilmiyorum... bu yol yapılsaydı çad hem gelişir ve hem de çad'ın ulaşımdaki parası kamerun yerine sudan gibi bizim dostumuz olan bir ülkeye geçerdi.

Bu Türkiye'yi bölgede kalıcı ve büyük bir devlet yapardı. Aynı zamanda bölgenen gelişmesini de sağlardı. Ama maalesef Türkiye Sudan'ı elinde tutmayı beceremedi. Beşir'in birleşik arap emirliği ve mısır işbirliği ile devrilmesine göz yumdu. Halbuki olayların olmasından bir iki gün önce somali'deki üslerimize bilgi de gelmişti. Büyük devlet olmak için gerekirse muücadele etmekten çekinmemek gerekirdi.

Demiryolu projesi ile türkiye çad pertrollerini dışarı taşır ve nakliye fiyatına petrolu amorti ederdi... aynı zamanda sudan üzerinde afrikaya da çok mal gönderirdi. stratejik düşünmüyoruz maalesef idris debi ile tanıştım. Çok cevval, türk dostu ve ülkesini seven birisiydi.

Erdoğan hayranıydı... türkiye'nin en büyük hayranıydı.. inşaallah yerine onun gibi birisi gelir... bakalım ülkedeki dengeler oğlunu kabul edecek mi?

• Çad-Devlet-Başkanı-İdris-Debi-ito-Öldürüldü
• Siyavuşpaşa-Mahallesi-Emek-Caddesi-Narlı-Sokak7
• Kamerun
• İbrahim-halil-er